گزارشی درباره نتیجه تحقیقات تیمی ۲۰ نفره از مورخان، جرمشناسان و متخصصان داده بهرهبری یک مامور سابق افبیآی منتشر شده که نشان میدهد «بسیار محتمل» است که یک محضردار یهودی، ۷۷ سال پیش محل اختفای آنه فرانک و خانواده او را لو داده باشد.
با این حال برخی مورخان درباره صحت نتایج این تحقیقات که پایه نگارش کتابی بهنام «خیانت به آنه فرانک» بهقلم رزماری سالیوان، نویسنده کانادایی، شده است اظهار تردید کردند.
آنه فرانک، دختربچه یهودی آلمانی-هلندی که دفترچه خاطرات او تحتعنوان «خاطرات یک دختر جوان» در زمره معروفترین آثار قربانیان هولوکاست به شمار میرود، تاکنون به دهها زبان در سراسر جهان از جمله فارسی ترجمه شده است.
پس از لو رفتن محل اختفای خانواده فرانک، آنه به چندین اردوگاه نازی منتقل شد و تنها چندین ماه پس از دستگیری در اثر ابتلا به تیفوس در اردوگاه برگنبلسن در شمال آلمان درگذشت.
اوتو فرانک، پدر آنه، دفترچه خاطرات دخترش که روایت دستاول او از زندگی پنهانیاش در آمستردام تحت اشغال نازیها از سال ۱۹۴۲ تا آخرین یادداشت او در یکم اوت ۱۹۴۴ را در بر میگیرد را در سال ۱۹۴۷ منتشر کرد.
انتشارات هارپرکالینز روز سهشنبه ۲۸ دی «خیانت به آنه فرانک» را روانه بازار کتاب کرد. اما پژوهشگران در واکنش به انتشار این کتاب گفتند که درباره نظریه اصلی این کتاب درباره عامل لو رفتن محل زندگی مخفیانه خانواده فرانک شکوشبهه دارند و بعید میدانند که سردفتردار یهودی نامبرده در افشای محل اختلاف خانواده فرانک مقصر بوده باشد.
در تحقیقات جدید و کتاب سالیوان چه آمده است؟
پس از شش سال پژوهش و بر اساس یادداشتی از فردی ناشناس رسیده به اوتو فرانک، پس از بازگشت او به آمستردام پس از پایان جنگ جهانی دوم در سال ۱۹۴۵، محضرداری یهودی بهنام آرنولد فندنبرگ به افشای محل اختفای خانواده فرانک متهم شده است.
فندربرگ در سال ۱۹۵۰ بر اثر ابتلا به سرطان درگذشت.
بنا بر یادداشت مذکور، فندنبرگ، آدرس خانواده فرانک و دیگر یهودیانی که در اختفا بودند را لو داده بود.
فندنبرگ، از اعضای شورای یهودیان آمستردام بود. این شورا مسئول اعمال سیاستهای حزب نازی در محلههای یهودینشین پایتخت هلند بود که در سال ۱۹۴۳ منحل شد و اعضایش به اردوگاه نازیها فرستاده شدند.
تیم محققان دریافت که فندربرگ هرگز به اردوگاه نازیها فرستاده نشد و در آمستردام یک زندگی معمولی را سپری میکرد. همچنین شواهدی حاکی از آنکه یکی از اعضای شورای یهودیان به نازیهای اطلاعات میداد وجود داشت.
بر اساس مستندی بر پایه این تحقیقات که از شبکه آمریکایی سیبیاس پخش شد، انگیزه فندنبرگ از لو دادن یهودیان در اختفا، نجات جان خود و خانوادهاش بوده است. کتاب «خیانت به آنه فرانک» سالیوان آنچنان که گفته شد، حاصل همین تحقیقات وینست پنکوک، کارآگاه سابق افبیآی و تیم اوست.
«دختر استالین» کتابی که سالیوان پیشتر به نگارش درآورده بود نیز برای او شهرت بسیار به همراه آورده بود.
سالیوان درباره فندنبرگ گفت او محضرداری صاحبنام و یکی از شش سردفتردار یهودی در آمستردام آن زمان بود؛ یک محضردار در هلند معادل با یک وکیل بلندپایه است. او افزود که بهعنوان یک محضردار او مورد احترام بود و پیش از آغاز جنگ جهانی دوم در سال ۱۹۳۹، با یک کمیته برای کمک به پناهجویان یهودی که از آلمان به هلند میآمدند، همکاری میکرد.
بنا بر یافتههای وینست پنکوک، فندربرگ در ابتدا موفق شده بود خود را غیریهودی جا بزند اما یهودی بودن او طی یک مشاجره کاری برملا شد.
تحقیقات تیم پنکوک حاکی از آن است که فندربرگ، که بهعنوان سردفتردار در فروش اجباری آثار هنری به چهرههای برجسته جزب نازی همچون هرمان گورینگ نیز نقش داشت، آدرس مخفیگاه یهودیان آمستردام را بهعنوان نوعی «بیمه عمر» برای خود و خانوادهاش استفاده میکرد و فندنبرگ و دخترش هرگز به اردوگاه نازیها فرستاده نشدند.
نویسنده هلندی کتاب «چه کسی به آنه فرانک خیانت کرد؟» در واکنش به ادعای مطرحشده درباره دسترسی فندربرگ به فهرستی از یهودیان در اختفا گفت که بعید میداند که او به چنین فهرستی دسترسی داشته و افزود که تیم تحقیقات در متهم کردن فندنبرگ تعجیل کردهاند.
پژوهشگری دیگر نیز در یادداشتی در روزنامه هلندی «د فلکسکرانت» گفت که بیشتر محتمل است که بازداشت خانواده فرانک «اتفاقی» و آنگونه که پیشتر گمان میشد، در جریان بازرسی ساختمان محل اختفای آنان در ارتباط با مساله تقلب در کوپن جیره غذایی روی داده باشد، چرا که دستگیری افرادی از آن ساختمان در ارتباط با چنین جرایمی مسبوقبهسابقه بود. او افزود که منتظر ماندن خانواده فرانک برای مدتی طولانی، برای رسیدن خودرو حمل بازداشتیها، شاهدی بر این مدعاست.
بهگفته تیم تحقیقات، دریافتن این که فردی که خانواده فرانک را لو داده خود یهودی بوده است، دشوار بود. این تیم اشاره کرد که اوتو فرانک از این موضوع بو برده بود اما آن را بهعنوان رازی در سینه نگه داشت.
سالها پس از پایان جنگ جهانی دوم، اوتو فرانک، که تنها بازمانده خانواده فرانک نیز بود، به یک خبرنگار گفته بود که کسی از جامعه یهودیان محل اختفای خانواده او را لو داده بود.
پیشتر نیز پلیس هلند در سال ۱۹۴۷ و ۱۹۶۳ تحقیقاتی برای شناسایی فرد یا افرادی که خانواده فرانک را لو داده بودند انجام داده بود. بازپرسی که هدایت تحقیقات سال ۱۹۶۳ را بر عهده داشت، نامهای تایپشده در اختیار تیم تحقیقات جدید مذکور قرار داد.
سالیوان گفت که یادداشت تایپشده، بدون نام و بدون خطاب قرار دادن اوتو فرانک، نوشته شده بود که «آدرس شما لو داده شده.»
فندنبرگ میتوانست آدرسهای زیادی از یهودیان در اختفا را گیر بیاورد؛ نام افراد به آن آدرسها ضمیمه نبود و هیچ ضمانتی که آنها هنوز ساکن آن آدرسها باشند هم وجود نداشت. او نشانی افراد را برای نجات جان خود و خانوادهاش استفاده کرد. سالیوان گفت من شخصا فکر میکنم که او شخصیتی «تراژیک» است.
وینست پنکوک نیز گفت که فندنبرگ خود یهودی بود و برای نجات جانش در برابر نازیها در موقعیتی بیدفاع قرار گرفته بود.
آنه، از خانه مخفی تا خانه آخر
پیش از رهسپار شدن به اردوگاههای نازیها در چهارم اوت ۱۹۴۴، آنه فرانک و خواهر بزرگترش مارگوت بههمراه پدرشان اوتو و مادرشان ایدیت، بیش از دو سال در خانهای زیرشیروانی در محله یوردان آمستردام که در ورودی آن پشت دیواری با یک کتابخانه جلوی آن پنهان شده بود، زندگی مخفیانه داشتند. خانه در طبقه بالای محل کار سابق اوتو فرانک واقع شده بود.
پس از دستگیری، آنه ابتدا به اردوگاه انتقالی وستربورک در هلند، پس از آن به آشویتس، مرگبارترین اردوگاه آلمان نازی در لهستان، و در نهایت به ایستگاه آخرش در اردوگاه برگنبلسن در آلمان فرستاده شد؛ جایی که فوریه ۱۹۴۵ و در سن ۱۵ سالگی، آنچنان که گفته میشود پس از ابتلا به بیماری تیفوس جان سپرد. زندگی مارگوت خواهر او نیز در همین اردوگاه به خانه آخر رسید.
ایدیت، مادر آنه در آشویتس از دخترانش جدا شد و در همان اردوگاه جانش را از دست داد.
رونالد لئوپولد، مدیر خانه آنه فرانک، که هماکنون از برترین جاذبههای گردشگری در آمستردام است با قدردانی از تیم تحقیقات گفت نتایج بهدستآمده نباید یافتهای قطعی تلقی شود. لئوپولد افزود که تکههایی از پازل درباره لیست در اختیار شورای یهودیان آمستردام، فندربرگ و یادداشت مذکور همچنان گمشده باقی مانده است و نیازمند تحقیقات گستردهتر است.