آخر شب بود و از جشن عروسی به خانه برمیگشتند. به یکی از ایست بازرسیهای کابل رسیدند. دو مامور طالبان تفنگ به دست در ایست بازرسی بودند. یکی از آنها داخل ماشین نور انداخت.
در صندلی عقب فاطمه عبداللهی که دو بچهاش را روی زانوهایش نشانده بود وسط نشسته بود. یک طرف او نیز خواهر کوچکترش زینب و در طرف دیگر یکی از همکارانش نشسته بودند.
مامور بازرسی با دست اشاره کرد و اجازه عبور داد. اما چند ثانیه بعد صدای شلیک دو گلوله آمد و سر زینب روی شانه خواهرش افتاد. فاطمه جیغ میزد و التماس میکرد که خواهرش چیزی بگوید اما زینب ۲۵ساله جان باخته بود.
این یکی از صحنههایی است که شهروندان افغانستان پس از به قدرت رسیدن دوباره طالبان با آن روبهرو هستند. خبرگزاری آسوشیتدپرس در گزارشی به خشونت امنیتی طالبان پرداخته و از گذشته آنها در جنگ یاد کرده است.
فاطمه که خواهرش آن شب کشته شد به آسوشیتدپرس میگوید: «صورتش را در دستانم گرفتم اما بیحرکت بود. بعد دیدم که خون از پشتش روان شده و گلوله خورده است.»
مریم، مادر زینب و فاطمه، در محلهای شیعهنشین در غرب کابل زندگی میکند. او میگوید بیشتر روزها گریه میکند و چشم به در میدوزد تا شاید زینب به خانه برگردد.
زینب قرار بود دو ماه بعد ازدواج کند و با وجود محدودیتهایی که طالبان برای کار کردن زنان وضع کردهاند او همچنان بهعنوان حسابرس در یک خیریه کار میکرد. خواهر او فاطمه هم در همین خیریه مشغول به کار است.
مریم میگوید زینب تهتغاری و دوستداشتنی بود.
نادرعلی، پدر زینب، گوشهای نشسته و خودش را در یک پتو پیچیده است. پاهایی ضعیف دارد و میگوید دیگر توان کار کردن ندارد. زینب تنها نانآور این خانواده بود.
مقامهای طالبان گفتند که تیراندازی روز ۱۳ ژانویه اشتباهی پیش آمده بود و یکی از دو مامور بازرسی نفهمیده بوده که دیگری به ماشین اجازه عبور داده بوده است و حالا هر دو نفر در بازداشتاند. طالبان با عذرخواهی از مرگ زینب به خانه پدر و مادر او رفتند و قول دادند که عدالت در حق او اجرا شود و به آنها ۶۰۰ هزار افغانی معادل حدودا ۶ هزار دلار پول پرداخت کردند.
اما مرگ زینب، مخمصه حاکمان جدید افغانستان را پررنگتر میکند؛ مسیری که طالبان از مبارزه با شورش بهسوی حکمرانی طی میکنند. طالبان در تلاشاند تا هزاران جنگجوی جوان که شیوههای خشنشان را به شغل جدیدشان بهعنوان نیروهای امنیتی بردهاند، منضبط کنند. جنگجویان جوانی که تنها جنگ را میشناسند. اغلب آنان نه درسی خواندهاند و نه حتی میتوانند بخوانند و بنویسند. تنها مهارتشان جنگیدن است و بس. به اسلحههای در دستشان بهاندازه تلفن همراهشان انس دارند.
در کابل، پایتخت، بیشتر مردم از آنها میترسند. طالبان، پنج ماه بعد از به دست گرفتن قدرت، همچنان گروهی پشت وانت، اسلحههای روبهآسمان نشانهرفته را حمایل کردهاند و در خیابانهای کابل جولان میدهند. شمارشان از اوایل سقوط این شهر کمتر شده اما همچنان حضور آشکاری دارند.
درآوردن جنگجویان از حالت جنگی برای طالبان دشوار است چرا که گزینههای کمی برای آنها وجود دارد. بهگفته مایکل کوگلمن، از مقامهای برنامه آسیا در مرکز ویلسون آمریکا، بسیاری از این جنگجویان تحصیلاتی ندارند و آموزشی ندیدهاند تا جذب زندگی شهری شوند و با وجود بحران اقتصادی، حتی آن گروهشان که مهارتهایی دارند هم نمیتوانند کاری پیدا کنند.
اما تنها جنگجویان خشن طالبان، مشکل نیستند. رهبران آنان هم همیناند. طالبان تظاهرات زنان را با اسپری فلفل و تیر هوایی متفرق کرده و خبرنگاران را کتک زده و بازداشت کردهاند. اخیرا، شبیخون زدن شبانه مقامات اطلاعاتی به خانه تظاهراتکنندگان برای بازداشت آنان نیز هولناک بوده است.
عبیدالله بهیر، فعال اجتماعی و استاد دانشگاه آمریکایی افغانستان، از اینکه طالبان شیوههای سازمانهای اطلاعاتی پیشین در این کشور را به کار گرفته باشند ابراز نگرانی کرد.
این سازمانها پیشینه قساوتی دارند که به دهه ۱۹۸۰ میلادی و زمان دولت حامی کمونیسم در افغانستان بازمیگردد. صدها نفر در آن زمان کشته و در گورهای دستهجمعی مدفون شدند. پس از کودتای سال ۲۰۰۱ طالبان، آٰژانس اطلاعاتی تحتعنوان «ریاست عمومی امنیت» که از حمایت آمریکا برخوردار بود هزاران افغان را بهجرم انتساب به طالبان بازداشت کرد. گروههای حقوقبشری میگویند صدها تن بههمین شکل روانه مراکز شکنجه و ناپدید شدند.
حالا طالبان «ریاست عمومی امنیت» خودشان را دایر کردهاند.
بهیر گفت که اغلب انتظار میرود که قربانی زجری که به او روا داشته شده را در مقام قدرت، به دیگری تحمیل نکند ولی گاهی از آن هم فراتر میرود. او گفت طالبان باید بفهمند که ایندست رفتارها در طولانیمدت مردم را با آنان بیگانهتر میکند.
در زمانی که افغانستان با اقتصاد دچار فروپاشی و گرسنگی گسترده روبهروست، رهبران جهان با بدگمانی شاهد گذار طالبان به حاکمیتاند. تاکنون، طالبان بر مواضع خودشان سرسختانه پافشاری کردهاند. گرچه تلاش کردهاند که خود را با این واقعیت که نمیتوانند به شیوه دفعه گذشته حکومت کنند وفق دهند، اما در آن واحد به دیگرانی که خواهان نقشی در حکومتاند هم راه ندادهاند.
بسیار جنگجویان طالبان اکنون لباس متحدالشکل نیروهای دفاع و امنیت متعلق به دولت پیشین را به تن میکنند. لطفالله حکیمی، رییس «کمیسیون تصفیه» طالبان به آسوشیتدپرس گفت که به شکایات درباره این جنگجویان رسیدگی میشود و هزاران تن از جنگجویان طالبان یا زندانی شدهاند و یا به دلایل تخلفات گوناگون از فساد تا ارعاب، اخراج شدهاند.
طالبان بهدنبال محدود کردن مجازاتهای شدیدی است که بیست سال پیش و در دور اول به قدرت رسیدن در این کشور، برای آنها بدنامی به بار آورده بود. این مجازاتها از قطع دست سارقان تا اعدام در ملأعام را در برمیگرفت.
در نخستین ماه به قدرت رسیدن دوباره طالبان، فرماندهان پایینرتبه اغلب سرخود مجازاتهایی برای جرایمی ادعاشده، اعمال میکردند. مثلا سارقان را برای تحقیر در شهر میگرداندند. اما حالا مظنونان به دادگاه برده میشوند تا قضات تصمیم بگیرند. البته قاضیان اشخاص موردتایید طالباناند که آموزش مذهبی دیدهاند و شفافیت کمی درباره روند قضاوت وجود دارد اما همین تا حدودی سرخود عمل کردن جنگجویان طالبان را مهار میکند.
طالبان در راضی کردن اعضای پیشین ارتش برای بازگشت به خدمت، کمتر موفق عمل کردهاند. شمار کمی به این درخواست طالبان پاسخ دادهاند چرا که پس از کشتار انتقامجویانه برخی افسران ارتش، از اعلام درجه نظامی پیشین خود بیمناکاند.
رهبران طالبان حملات انتقامجویانه را آشکارا ممنوع کردهاند و با چندین استثنا، در مهار ایندست حملات نسبتا موفق بودهاند. آناتول لیوِن، یک پژوهشگر صاحبنظر در این زمینه که سابقه تحقیق درباره چهار دهه جنگ در افغانستان را دارد عملکرد طالبان در این زمینه را در قیاس با استانداردهای افغانستان و حتی دیگر جنگهای داخلی در جهان «چشمگیر» توصیف کرد.
برای بسیاری افغانها، طالبان همچنان چهرههای ترسناک شهرند. رسانههای اجتماعی سرشاز از ویدیوها و عکسهای «منتسب به» طالباناند که مردم را تهدید و یا در خانههایشان بازداشت میکنند.
بعضی ویدیوها هم مانند آن یکی است که در آن جنگجوی طالبانی، موی مردی را کوتاه میکند و میگوید طبق قانون جدیدی است که از مردان میخواهد مویشان را کوتاه نگه دارند. اما در ویدیو اصلی که به مشاهده آسوشیتدپرس رسیده، جنگجوی طالبان این مرد را در حال دزدی بازداشت میکند و بهمنظور تحقیر او در ملأعام، موی او او را کوتاه میکند. طالبان که بسیاریشان مویشان را تا سرشانه بلند کردهاند کارزاری برای کوتاه کردن مو به راه نینداختهاند.
آناتول لیون هشدار داد که با توجه آنچه در افغانستان گذشت، غرب ممکن است برای اینکه چه در این کشور روی خواهد داد، پاسخی در آستین نداشته باشد.
لیون گفت پس از تجربه بنا کردن دولت بهشیوه غربی طی ۲۰ سال گذشته در افغانستان، آیا غرب اصلا در جایگاهی است که سمتوسوی درست برای این کشور مشخص کند؟