المپیک زمستانی پکن ۲۰۲۲، که از روز جمعه ۱۵ بهمن رسما آغاز شد، از دو نظر منحصر به فرد معرفی شده است؛ اینکه پکن تنها شهری است که هم (در سال ۲۰۰۸) المپیک تابستانی در آن برگزار شد و هم در حال حاضر شاهد المپیک زمستانی است.
دوم اینکه برگزاری کنندگان این مسابقات میگویند این نخستین المپیک «کربنخنثی» یا «کربنصفر» است. بررسی ابعاد و واقعیتهای مربوط به این ادعای دوم میتواند درک بهتری در این باره بدهد.
نخست اینکه همهگیری کرونا و محدودیتهای مربوط به آن که از جمله شمار تماشاچیان مسابقات را به شدت کاهش داد، به تلاش چین در زمینه «کربنخنثی» برگزار کردن رقابتها کمک کرده است.
همچنین چین از کاهش «برونفرستها» به ویژه از طریق مجهزسازی ساختمانهای بهجامانده از المپیک تابستانی سال ۲۰۰۸، استفاده از انرژی تجدیدپذیر و استفاده از وسایل نقلیه برقی، هیدورژنی یا گاز طبیعی خبر میدهد.
یکی از مقامهای چین که در کمیته برگزاری این مسابقات در زمینه زیستمحیطی مسئولیت دارد با اطمینان میگوید که این المپیک واقعا کربنخنثی است.
پیش از این هم المپیکهای زمستانی دیگری ادعای کربنخنثی بودن داشتهاند. ردپای کربنی بازیهای المپیک زمستانی پکن که معادل با ۱/۳ میلیون تن دیاکسید کربن برآورد میشود، در برابر انتشار دیاکسید کربن سالیانه در چین که ۱۱ میلیارد تن است، مثل قطرهای در اقیانوس است.
اگرچه برخی محققان تلاش چین برای «کربنخنثی» برگزار کردن این رقابتها را ستودهاند، بعضی دیگر به این ادعای چین به دیده تردید مینگرند. این دسته پژوهشگران میگویند که حتی اگر چین تلاش کند برونفرستها را تعدیل کند، این «تعدیل»، معادل جبران برونفرست ۲۲۰ هزار خودرو در سال است.
بازیهای المپیک زمستانی پکن، آنطور که از نام آن پیداست در پایتخت، و کوههای شمالغرب چین برگزار میشود. چین برای کاهش اثرات زیستمحیطی بازیهای فعلی ۷ سالن ورزشی را که در المپیک تابستان ۲۰۰۸ برای رقابتهای ورزشی دیگری ساخته بود بهگونهای تغییر کاربری داده تا از آنها دوباره استفاده کند.
بنا بر اعلام کمیته برگزاری المپیک در چین، تمامی ۱۳ ساختمان تازهبناشده برای المپیک زمستانی ۲۰۲۲، «سبز» ساخته شدهاند و ۵ ساختمان دیگرهم بناهایی موقتاند که ردپای کربنی محدودی دارند.
سیاست دولت چین برای به صفر رساندن موارد کرونا، به این معناست که تماشاچیان بینالمللی اجازه ندارند در پکن به تماشای بازیها بنشینند و فروش بلیط به تماشاگران محلی هم لغو شده است. با همین اقدامات، در انتشار ۵۰۰ هزار تن دیاکسید کربن در بخش مسافرت و اقامت، صرفهجویی شده است.
المپیک زمستانی پکن همچنین اولین المپیکی است که در آن بهجای هیدروفلور کربن صنعتی از دیاکسید کربن طبیعی برای خنک نگه داشتن محل برگزاری رقابتهای اسکی استفاده شده است که بنا بر اعلام چین، تا ۲۶ هزار تن در مصرف کربن صرفهجویی میکند. کلودیو زیلیو، پژوهشگر زیستمحیطی این انتخاب چین را تایید کرد اما گفت که عدد اعلامشده برای صرفهجویی «بسیار بالا» به نظر میرسد.
کوههای شمالغرب چین که مسابقاتی همچون اسکی و اسنوبوردینگ در آنها برگزار میشود در طول زمستان سرد است اما بارش کمی دارد. این مسئله چین را ناچار کرده از مناطق دیگر آب به این منطقه تزریق کند تا با آن برف تولید کند.
برای برگزاری بازیها ۲/۸ میلیون متر مکعب آب لازم است که اندازه پر کردن ۱۰۰۰ استخر سایز استخرهای رقابتهای المپیک است. اما کمیته برگزاری المپیک در چین میگوید که بازیها کمتر از ده درصد منابع آب شمال غرب را استفاده میکند و تاثیر زیستمحیطی انتقال آب برای تولید برف هم بیش از ۳ هزار تن دیاکسید کربن آزاد نخواهد کرد.
انرژی تجدیدپذیر و تعدیل کربن
یکی دیگر از نخستینها در المپیک پکن، تعهد چین به تامین برق از انرژی تجدیدپذیر برای هر ۲۵ محل برگزاری مسابقات بوده است.
با این حال جولز بویکاف، پژوهشگر علوم سیاسی، اشاره میکند که منبع تامین برق چین بهصورت عمده از ذغالسنگ است، ساختوساز محل برگزاری مسابقات با استفاده از این سوخت انجام شده است و احتمالا منبع تامین انرژی برگزاری رقابتها هم باز همین سوخت است.
پژوهشگر دیگر باور دارد که تجهیزات تامین منابع تجدیدپذیر انرژی چه در صورت برگزاری المپیک پکن و چه نه، برای استفاده چین از آنها ساخته میشد اما یک مقام چینی در کمیته برگزاری المپیک میگوید که تمامی این زیربناهای انرژی بادی و خورشیدی مختص المپیک ساخته شده است.
حتی اگر بسیاری جوانب رقابتها بهشکلی طراحی شده باشد که تاثیر زیستمحیطی این بازیها را به حداقل برساند، انتشار برخی برونفرستهای حاصل ساختوساز و سفرهای هوایی، اجتنابناپذیر است. برای تعدیل این برونفرستها، چین ۶۰ میلیون انواع درخت کاشته است که انتشار دیاکسید کربن را تا ۱/۱ میلیون تن کاهش میدهد.
اما دنیل اسکات، جغرافیدان دانشگاه واترلو در کانادا میگوید که احیای جنگل برای تعدیل کربن راه قابلاتکایی نیست چرا که جنگل میتواند دچار آتشسوزی و یا درختان آن قطع شود.
بازیهای المپیک آتی
مارتین مولر، پژوهشگر جغرافیای انسانی در دانشگاه لوزان سوییس میگوید که اتکای بیش از اندازه به تعدیل کربن به تقویت فلسفه «فعلا بسوزان، بعدا جبران کن» دامن میزند.
مولر و همکاران پیشتر و در جریان یک تحلیل، دریافتند که پایداری زیستمحیطی در برگزاری بازیهای المپیک در طی زمان کاهش یافته است، چرا گسترش این رقابتها با افزایش شمار تماشاچیان همراه بوده که ردپای زیستمحیطی بالاتری از خود به جای میگذارد. پیشنهاد مولر این است که برگزاری المپیک جمعوجورتر و میزبانی آن بهشکلی باشد که برگزاری چندین دور از رقابتها در یک شهر باشد.
دنیل اسکات نیز افزود که هر چه سبزتر برگزار کردن بازیهای زمستانی المپیک، با تهدید فعلی گرمایش زمین اهمیت ویژهای پیدا کرده است. تحقیقات اسکات نشان میدهد که تا پایان قرن ۲۱، تغییرات در دما و بارش برف، به آن معنا خواهد بود که اغلب شهرهایی که میزبان المپیک زمستانی بودهاند برای دور دیگری از میزبانی با مشکل مواجه خواهند شد.