وزرای خارجه ۵۰ کشور دنیا ۲۰ و ۲۱ بهمنماه در سومین کنفرانس جهانی آزادی رسانه در تالین، پایتخت استونی ملاقات میکنند تا تعهداتشان به دفاع از آزادی رسانه را تجدید کنند.
این ۵۰ دولت عضو «ائتلاف آزادی رسانه»، موسوم به امافاسیاند؛ همکاری میاندولتی بین بریتانیا و کانادا که در سال ۲۰۱۹ پایهگذاری شد. وبسایت کانورسیشن بهبهانه این دیدار به چالشهای خبرنگاران در جهان و کموکاست عملکرد ائتلاف آزادی رسانه برای حمایت از حقوق آنها و راههایی برای بهبود عملکرد آن پرداخته است.
آزادی رسانه در سراسر جهان با روندی روبهافزایش و تحتثاثیر ترکیبی از عوامل سیاسی و اقتصادی، با تهدید روبهرو است. چندین سال است فناوری دیجیتال مدل کسبوکاری که روزنامهنگاری را بهصورت سنتی سر پا نگه داشته بوده تضعیف کرده است. این مورد و تمرکز هر چه بیشتر بر مالکیت رسانه در بسیاری کشورها، بدان معناست که فرصت کاری کمتری برای روزنامهنگاران برای اشتغال در این حرفه وجود دارد.
دیگر اینکه روزنامهنگارانی که مجبور به کارند، با خطری بسیار حقیقی مواجهاند. دسامبر ۲۰۲۱ و در رقمی بیسابقه در سراسر جهان، ۴۸۸ روزنامهنگار و افراد شاغل در رسانه در زندان بودند. در همین سال، ۴۶ خبرنگار نیز در حین انجام کارشان کشته شدند. یعنی تقریبا هفتهای یک نفر. اینها همه بر چالشی که آزادی رسانه همواره با آن مواجه بوده است، تاکید میکند.
اما با توجه به تهدیدات جانی، حقوقی و اقتصادی که روزنامهنگاران را تهدید میکند، نقش «ائتلاف آزادی رسانه» چیست؟ ارزیابی دوساله پژوهشگران مطلب مذکور نشان میدهد این ائتلاف برای اینکه بتواند ادعا کند که قادر به نجات آزادی رسانه از سراشیبی است که در آن افتاده، همچنان راهی طولانی در پیش دارد.
انگشت اتهام به سمت چه کسی نشانه میرود؟
ائتلاف آزادی رسانه تاکنون ۲۴ بیانیه مشترک صادر کرده و ناقضان آزادی رسانه را محکوم کرده است. این افراد شامل مقامهای کشورهایی از جمله بلاروس، چین، مصر، میانمار، فیلیپین، روسیه، اوگاندا و یمناند.
بهعنوان مثال، این ائتلاف اخیرا بیانیهای صادر کرد و از حمله مقامهای چین و هنگکنگ به آزادی مطبوعات و سرکوب رسانههای مستقل محلی در این کشوراظهار نگرانی شدید کرد. این بیانیهها بهشکلی تنظیم میشوند تا با محکوم کردن عمومی و بدنامسازی کسانی که آزادی رسانه را نقض میکنند، بر آنان «هزینهای دیپلماتیک» تحمیل کنند.
اما چنین بیانیههایی اغلب بسیار کم به اطلاع عموم میرسد. ائتلاف آزادی رسانه تا همین اخیرا، وبسایت و یا حساب رسانههای اجتماعی متعلق به خود نداشت و همانطور که یک فعال آزادی رسانه میگوید «بیانیهای که کسی آن را نبیند اثری هم ندارد.»
تنها ۵۷ درصد اعضای ائتلاف آزادی رسانه بیانیههایی مشترک مرتبط با نقض آزادی رسانه در برخی کشورها را امضا کردهاند. برخی کشورهای عضو هم سکوت ویژهای اختیار کردهاند. اسپانیا و بلیز، کشوری واقع در آمریکای مرکزی، در این دسته جای دارند و هر دو تنها ۲۷ بیانیههای مشترک را امضا کردهاند که از بیانیههایی که افغانستان امضا کرده هم کمتر است.
افغانستان ۳۱ درصد بیانیهها را امضا کرده است و آنچه حیرتآور است این است که افغانستان از این ائتلاف تعلیق و یا اخراج نشده است، کشوری که گزارشگران بدون مرز، وضعیت روزنامهنگاران در آن، پس از به قدرت رسیدن دوباره طالبان را «بهشدت پرمخاطره» توصیف کرده است.
در حقیقت این ائتلاف هنوز هیچ بیانیه مشترک عمومی که نقض آزادی رسانه بهدست اعضای خود را محکوم کند صادر نکرده است. در حالی که در کشورهایی همچون افغانستان، کرواسی و سودان نشانههایی آشکار از نقض آزادی رسانه دیده میشود.
بسیاری اعضای این ائتلاف هم خود نمونه خوبی در زمینه آزادی رسانه نیستند. بر اساس شاخص جهانی آزادی مطبوعات سازمان گزارشگران بدون مرز، بسیاری کشورهای عضو این ائتلاف در رتبهبندی آزادی رسانه در سال ۲۰۲۱ بهجای پیشرفت، تنزل داشتهاند که این خود بدان معناست که آزادی رسانه حتی در خود کشورهایی که حامی آناند، باز هم روبهکاهش است.
کمک مالی اختصاصدادهشده به حمایت از آزادی رسانه تحت این ائتلاف هم نسبتا بسیار اندک بوده است. تنها ۲۸ درصد اعضای این ائتلاف به «صندوق جهانی دفاع از رسانه» کمک مالی کردهاند. این صندوق که تحت یونسکو اداره میشود، بهمنظور تقویت حمایت حقوقی و «روزنامهنگاری تحقیقی» تاسیس شده است.
البته همهگیری کوویدـ۱۹ هم تا حدودی در اینکه اقدامات این ائتلاف برخلاف وعدههای اولیه آن، آنطور که بایدوشاید سریع، آشکار و جسورانه نبوده است، موثر بوده است.
دفاعی شایستهتر از آزادی رسانه
اما با وجود تمام آنچه که گفته شد، همچنین جا برای خوشبینی وجود دارد، چرا که ائتلاف آزادی رسانه به بسیار مشکلاتی که در بالا به آن اشاره شد واقف و در مسیر بهبود خود است. این ائتلاف نیاز دارد راهبرد فعالانهتری در ارتباطات خود در پیش بگیرد، افزایش شمار صدور بیانیهها و نمود بیشتر آنها هم مهم است.
از دیگر اقدامات ائتلاف باید پیشنهاداتی عملی درباره تقویت حمایت کنسولی از خبرنگاران در خطری باشد که به ویزای اضطراری نیاز دارند تا از کشوری که برایشان امن نیست بگریزند.
ائتلاف آزادی رسانه همچنین موفقیتهایی در اوایل راه خود داشته است که میتواند بر آنها بیفزاید. بسیاری کشورهای عضو این ائتلاف، پس از عضویت در آن، پیشرفتهایی در داخل کشورهایشان حاصل کردهاند.