ولادیمیر پوتین، رییسجمهوری روسیه، چند روز پس از آغاز جنگ علیه اوکراین به نیروهای بازدارنده اتمی روسیه دستور آمادهباش در بالاترین سطح را داد. سوال اینجاست ابعاد این تهدید و خطراتی که متوجه همه جهان است در چه سطحی است.
به باور برخی کارشناسان با اینکه این اقدام میتواند در حد یک بلوف باشد، اما پوتین در موارد متعدد نشان داده که احترامی برای زندگی انسانها و سیاره زمین قائل نیست و حاضر است برای رسیدن به اهداف راهبردی خود ریسکهای بسیار بزرگی انجام دهد.
این کارشناسان میگویند خطر احتمال استفاده از تسلیحات هستهای برای پاسخ به مداخله آمریکا و ناتو پایین است، اما نمیتوان آن را نادیده گرفت. آمریکا آن را «لفاظی خطرناک» توصیف کرده است.
این تحول عمیقا نگرانکننده نشان میدهد که در هفتههای اخیر مخاطرات اتمی جهانی چقدر بالا رفته است. جنگ در اوکراین باید زنگ خطری برای همه باشد.
کارشناسان میپرسند آیا برای از بین بردن تهدید هستهای اقدام میکنیم یا باز هم زنگ هشدار را خاموش میکنیم و دوباره به خواب میرویم؟
پنج خطر واقعی تسلیحات هستهای
سلاحهای هستهای صرفا ابزارهایی انتزاعی نیستند که برای جلوگیری از تهاجم و حفظ ثبات در نظر گرفته شوند.
با مدرنسازی و گسترش زرادخانههای تسلیحات اتمی کشورها، کارشناسان در سراسر جهان هشدار دادهاند که احتمال استفاده از این تسلیحات توسط رهبران سیاسی و نظامی که دارای اینگونه سلاحها هستند، افزایش مییابد.
از این سلاحها میتوان برای موارد زیر استفاده کرد :
به صورت یک راهبرد برای به دست آوردن دست بالا
برای وادار کردن دشمن به عقبنشینی در یک درگیری در حال تشدید
به عنوان آخرین سلاح
در واکنش به حمله یک موشک که به اشتباه تصور میشود مجهز به سلاح هستهای است
به صورت تصادفی زمانیکه سیستمهای فرماندهی و کنترل دچار مشکل میشوند
این واقعیت که اوکراین تسلیحات هستهای ندارد این خطرات را نفی نمیکند. خطرات جدی برای اینکه این درگیری بعد هستهای به خود بگیرد وجود دارد.
سناریوهای اتمی محتمل
کشورهای اروپایی دارای توانمندیهای هستهای گستردهای هستند و کشف اهداف هستهای این کشورها دشوار است.
از یک طرف، روسیه به عنوان کشور مهاجم به اوکراین، دارای بزرگترین انبار کلاهکهای هستهای در جهان است. یکی از آنها برتری در سلاحهای اتمی راهبردی طراحیشده برای استفاده در میدان جنگ است.
از سوی دیگر، قدرتمندترین شریک استراتژیک اوکراین، آمریکا نیز دارای ذخایر هستهای بسیار بزرگ و پیچیده است. شرکای ناتو یعنی فرانسه و بریتانیا قابلیتهای هستهای پیشرفته خود را دارند و کشورهای عضو ناتو یعنی بلژیک، آلمان، ایتالیا، هلند و ترکیه میزبان تسلیحات اتمی آمریکا در خاک خود هستند.
خطر استفاده از سلاح هستهای از تشدید تنشها بین روسیه، آمریکا و ناتو ناشی میشود؛ حتی زمانی که ناتو تلاش میکند در مقابل اینکه پایش مستقیم به جنگ کشیده شود، مقاومت کند.
اگرچه بسیار بعید است که آمریکا یا متحدانش در ناتو قصد انجام یک حمله هستهای علیه روسیه را داشته باشند، اما چندین سناریو را میتوان تصور کرد که ممکن است آنها را در جنگی که منجر به حمله ناخواسته هستهای شود، درگیر کند.
جدیترین خطر، خطر بروز سوء تفاهم بین طرفین است: این که اقدامهای آمریکا و ناتو در حمایت از اوکراین توسط روسیه بهعنوان یک تحریک استراتژیک عمدی تفسیر شود.
با توجه به موضع کنونی روسیه در استفاده از سلاح اتمی و نگه داشتن نیروهای هستهای در حالت آمادهباش بالا و با توجه به تهدیدهای هستهای پوتین، این یک سناریوی دور از ذهن نیست.
پوتین دقایقی پیش از شروع حمله نظامی، همه کسانی که قصد مداخله دارند را تهدید کرد.
آیا پوتین تهدیدهای خود را عملی خواهد کرد؟ او برای اینکه جای هیچ شکی باقی نگذارد به همه این اطمینان را داد که روسیه «در برخی از جدیدترین انواع سلاحهای هستهای برتریهای ویژهای دارد.»
در حال حاضر چه کاری ضروری است
مهمترین سوالی که هم اکنون مطرح است این است که چگونه به اوکراین و به پایان جنگ کمک کنیم. جنگ باید به خاطر مردم اوکراین، به خاطر اروپا، به خاطر بشریت و به خاطر زندگی روی کره زمین متوقف شود.
شاید این گفته اغراقآمیز به نظر برسد اما اگر جامعه جهانی نتواند به اقدام پوتین پاسخی موثر بدهد جهان وارد یک دوره جدید از «حاکمیت زور» خواهد شد.
جهانی که در آن رهبران کشورهای دارای سلاح هستهای میتوانند اقدامهای توسعهطلبانه را بدون محدودیت قوانین بین المللی و بدون ترس از تنبیه دنبال کنند.
دو قدم اساسی باید برداشته شود
۱) رهبران سیاسی باید در حمایت از امنیت جهانی و قوانین بینالمللی گرد هم آیند. تحریمهای اقتصادی کافی نیست. کشورهای عضو سازمان ملل باید از سیستم سازمان ملل، به همان روشی که در ابتدا در دوران پس از جنگ طراحی شده بود، به طور جمعی و قاطعانه به اقدامات تجاوزکارانه پاسخ دهند.
حالا که روسیه اقدام شورای امنیت سازمان ملل متحد را وتو کرده است، مجمع عمومی سازمان ملل این اختیار را دارد که از طریق اصل «اتحاد برای صلح» اقدام کند. این اصل کشورهای عضو سازمان ملل را موظف میکند در زمانهایی که شورای امنیت از واکنش به تجاوز باز میماند، پاسخی هماهنگ به تجاوز بدهند.
۲) مردم عادی در سراسر جهان باید با صراحت اعلام کنند که دیگر زندگی زیر سایه تهدید جنگ هستهای را تحمل نخواهند کرد.
سلاحهای هستهای به سران دولتهای بینظم و متزلزل در کشورهای مستبد و غیردموکراتیک قدرت میدهد و بشریت را با خطرات غیر قابلقبولی مواجه میکند.
سلاحهای هستهای نه ثبات میآورند و نه نظم. بازدارندگی هستهای بارها و بارها شکست خورده است و در بسیاری از موارد جهان را به لبه پرتگاه کشانده است.
زمان مطالبه برای نابودی کامل سلاحهای هستهای و ایجاد ترتیبات امنیتی باثبات فرا رسیده است. ترتیباتی که بر اساس یک سیستم کارآمد سازمان ملل متحد و مبتنی بر قوانین بینالمللی است.