اوکراین کشوری است با میراث فرهنگی بسیار غنی و پر از مکانهایی با اهمیت تاریخی، هنری و باستانشناسی شگرف. در این کشور گرفتار جنگ میتوان از بناهای میراث جهانی یونسکو مانند کلیسای جامع سنت سوفیا در کییف تا نمونههایی نفیس از معماری سبک باروک یاد کرد.
اما این تاریخ غنی فرهنگی اکنون با خطر نابودی در جنگ روسیه مواجه است. اولنکا پونی استاد مطالعات اوکراینشناسی در دانشگاه کمبریج در مقالهای که در وبسایت کانورسیشن منتشر شده به بخشهایی از این میراث فرهنگی و خطری که آن را تهدید میکند، پرداخته است.
او نوشته ماشین جنگی روسیه در اوکراین در حال حرکت است، نیروهای نظامی مردم غیرنظامی را بیرحمانه مورد هدف قرار میدهند. توپخانههای سنگین، راکتها و حملات هوایی که برای تضعیف روحیه مردم اوکراین به کار گرفته میشوند، شهرها و آثار باستانی گرانبهای آنها را ویران میکنند.
کییف، پایتخت اوکراین، زیر بمباران شدید قرار دارد. موزه تاریخ طبیعی شهر برخی از قدیمیترین نمونههای معماری را در خود جای داده است. کلبههایی که از استخوانهای ماموت ساخته شدهاند و قدمت آنها به ۱۵ هزار سال پیش در عصر حجر قدیم (دوران پارینه سنگی) میرسد.
شاید شناختهشدهترین اثر هنری تمدنهای اولیه اوکراین، یک سینه سکایی باشد. قدمت سینه سکایی که در یک تپه باستانی یافت شده به قرن چهارم قبل از میلاد باز میگردد. این اثر از طلای ۲۴ عیار ساخته شده و ۱/۱۵ کیلوگرم وزن دارد که با صحنههایی از زندگی روزمره بشر و حیوانات با ظرافت تزئین شده است.
محل نگهداری کنونی این سینه سکایی، موزه گنجینههای تاریخی اوکراین واقع در صومعه غارهای کییف است. بمباران این موزه تاریخ باستانشناسی و بصری فرهنگهای گوناگون و منحصر به فرد اوکراین را از بین میبرد. آثار هنری سکایی اوکراین قبلا در دوره شوروی نیز از این کشور به موزههای روسیه منتقل شدهاند.
صومعه غارها در کییف یک بنای تاریخی مربوط به قرن یازدهم میلادی و جزو میراث جهانی یونسکو و از مقدسترین صومعهها در شرق اروپاست؛ بنایی با غارهای زیرزمینی و کلیساهای چندگانه و آثار تاریخی شگفتانگیز که تصویرگر سبکهای معماری و هنری قرون وسطی، آغاز دوره مدرن و عصر مدرن است.
به نوشته پونی، یکی دیگر از آثاری که در زمره میراث جهانی و گوهر یکتای کییف است، کلیسای جامع سنت سوفیاست که بنایی متعلق به قرن یازدهم است. کلیسای جامع سنت سوفیا با گنبدهای طلایی چندگانه و موزاییکهای رنگارنگ قدیسان و فرشتگان، دیدارکنندگان را خیره میکند. اگر یک بنای تاریخی وجود داشته باشد که پوتین دوست دارد به آن دست پیدا کند، کلیسای جامع است که او به اشتباه ریشههای روسیه معاصر را در آن ردیابی میکند.
گوهر دیگر، کلیسای سنت سیریل است که بنایی است متعلق به قرن دوازدهم میلادی و هنرمندان نمادگرای برجسته قرن نوزدهم آن را با نقشها و دیوارنگاریهای بی نظیر قرون وسطایی تزئین کردهاند. این کلیسا در کنار بابین یار، یکی از بزرگترین گورهای دستهجمعی مربوط به جنایتهای نازیها در اروپا قرار دارد و اخیرا مورد اصابت موشکهای روسی قرار گرفته است.
برخی از هنرمندان و نویسندگان بزرگ اوکراین در کییف زندگی میکردهاند و به همین دلیل این شهر پر است از موزههایی که زمانی خانه هنرمندان بوده است. یکی از این موزهها موزه تاراس شوچنکو برجستهترین شاعر ملی و هنرمند برجسته اوکراین در قرن نوزدهم است که به دلیل مخالفت با ممنوعیت زبان اوکراینی و تبلیغ برای استقلال اوکراین، با روسیه درگیر شد.
در موزه ملی هنر کییف ، آثار گرانبها (نقاشیهای مذهبی دورههای قرون وسطی و باروک) و پرترههای کمیابی از شخصیتهای تاریخی و رهبران قزاق از هنرمندان برجسته قرن هجدهم مانند ولودیمیر بوروویکوفسکی و برخی از بهترین آثار نقاشی آوانگارد از هنرمندان اوکراینی یافت میشود. بسیاری از هنرمندان آوانگارد در دهه ۱۹۳۰ با سرکوب شوروی سابق روبهرو شدند و آثارشان از بین رفت، که آثار باقیمانده را باارزشتر میکند.
در خارج از کییف
میراث فرهنگی اوکراین به کیف محدود نمیشود. بقایای شهرهای یونان و روم باستان و قلعههای قرون وسطایی در جای جای شبه جزیره کریمه دیده میشود. جلوههای فرهنگ غنی تاتار در این شبه جزیره با قصرهای زیبا و یک مسجد در شهر باغچهسرای در مرکز کریمه، که زمانی پایتخت خانات قدرتمند کریمه بوده است، تبلور پیدا میکند. از زمان الحاق کریمه به روسیه در سال ۲۰۱۴، جمعیت بومی تاتار با سرکوب وحشیانه مواجه شدهاند.
در شرق و مرکز اوکراین، معماری به سبک باروک و ویلاهای نئوکلاسیک جلوههایی از بقایای ایالت هتمانات قزاق در اوکراین است که در سال ۱۶۴۸ تاسیس و تا ۱۷۶۴ ادامه پیدا کرد و اغلب به عنوان اوکراین شناخته میشد. در این بناها گرایشهای معماری و هنری اروپای غربی با سنتهای محلی ترکیب شدهاند تا سبک باروک قزاق را شکل دهند.
اولنکا پونی، استاد مطالعات اوکراینشناسی در ادامه مینویسد برای جوزف استالین سبک باروک قزاق تداعیکننده ناسیونالیسم اوکراینی بود و به همین دلیل تلاش کرد همه آثار هنری و معماری متعلق به دوره قزاق را از بین ببرد. آثار باقی مانده از این سبک اکنون بسیار نادر و کمیاب هستند. بناهای سبک باروک قرون وسطایی و قزاق هسته مرکزی شهر چرنیهیف در شمال شرقی اوکراین را تشکیل میدهند که در چند روز گذشته زیر بمباران شدید قرار گرفته است. تاکنون به طور معجزه آسایی، هیچ آسیبی به بناهای معماری گزارش نشده است.
قلعههای دیدنی واقع در امتداد سواحل شیبدار رودخانهها و ملکها و قصرهای واقع در روستاها بخشی از زیباییهای غرب اوکراین هستند که نشانگر همزیستی اقوام و فرهنگهای مختلف در این منطقه است؛ از اوکراینی و لهستانی گرفته تا عثمانی و ارمنی و یونانی. مرکز تاریخی شهر لویو به عنوان یکی از زیباییهای بینظیر اوکراین که جزو میراث جهانی یونسکو نیز هست در همین منطقه قرار دارد.
توپوگرافی شهری قرون وسطایی شهر لویو، که تا حد زیادی دست نخورده باقی مانده، دارای حیاطهای رنسانس، بناهای زیبای سبک باروک و ساختمانهایی با منحنیهای پر پیچ و خم است. کارگران موزه لویو اکنون وحشتزده آثار هنری را برای محافظت به انبارها منتقل میکنند.
هماکنون بسیاری از آثار هنری یا مفقود شده و یا از بین رفتهاند. موزههایی از آثار سبک عامیانه و سنتی در سراسر کشور وجود دارد که یکی از آنها در روستای ایوانکو در نزدیکی کیف در یک آتشسوزی به دست نیروهای روسیه از بین رفت. بسیاری از آثار ماریا پریماچنکو، یکی از هنرمندان فولکلور مشهور و محبوب اوکراین، در این موزه نگهداری میشد که اکنون برای همیشه از نابود شدهاند.
مرکز شهر خارکف، دومین شهر بزرگ اوکراین که به شدت آسیب دیده است، زمانی آثار بی نظیری از معماری مدرنیستی و سازهگرای قرن بیستم را ارائه میکرد. اکنون بسیاری از زیرساختهای شهری آن به ویرانه تبدیل شدهاند. شدت آسیب به میراث فرهنگی آن هنوز ارزیابی نشده است.