برنامه‌نویسان کامپیوتری و «جنگجویان اطلاعاتی» از نقاط مختلف جهان داوطلبانه به میدان آمده‌اند تا با تبلیغات کرملین مقابله کنند و در مورد این جنگ بی‌رحمانه حقیقت را بدون سانسور به مردم عادی روسیه ارائه دهند.

این گروه‌ها و داوطلبان به مقابله پرده آهنین جدیدی رفته‌اند که روسیه با محدودتر کردن اینترنت به راه انداخته است. آنها ابزارهایی ساخته‌اند که به هر کسی اجازه می‌دهد حقایق را در اختیار شهروندان روسیه قرار دهد؛ از ارسال پیامک حاوی آمار تلفات غیرنظامیان در جنگ گرفته تا ویدئوهای ضد جنگ و ایجاد وبسایت‌های خبری برای دور زدن ممنوعیت‌های دولت روسیه.

داوطلبان حتی پایگاه‌های اطلاعاتی حاوی اطلاعات شخصی پرسنل نظامی روسیه را نیز جمع‌آوری کرده‌اند. واشینگتن پست در مقاله‌ای به جزییات این ابتکارات پرداخته است.

پس از جنگ سرد که رسانه‌های تحت حمایت دولت آمریکا مانند رادیو اروپای آزاد پیام‌های ضد‌کمونیستی را در سراسر کشورهای شوروی پخش می‌کردند، غرب، هرچند اغلب بی‌ثمر، تلاش کرده حباب تبلیغاتی که مردم روسیه را احاطه و منزوی می‌کند بشکند.

اما دنیای امروز و دسترسی به اینترنت جنگ اطلاعاتی را بیش از هر زمان دیگری به جریان انداخته است و این امکان را فراهم کرده که با طراحی ابزارهای هوشمند به دورترین مردم دنیا نیز دسترسی پیدا کرد.

داوطلبانی که امروزه پشت این تلاش‌ها هستند می‌گویند امیدوارند بتوانند با سرکوب و فجایع انسانی که دولت روسیه در این جنگ به راه انداخته مقابله کنند. برخی گروه‌های حقوق بشری روسیه می‌گویند از آغاز تهاجم روسیه به اوکراین، هزاران نفر از مردم روسیه در اعتراضات ضد جنگ دستگیر شده‌اند.

از طرفی قدرت و سرعتی که کرملین برای دور کردن میلیون‌ها نفر از مردم روسیه از اینترنت آزاد به کار برده، ممکن است این تلاش‌ها را بی‌ثمر کند.

دولت روسیه با انتقاد از سانسور کشورهای غربی، دسترسی به شبکه‌های اجتماعی فیس‌بوک، توییتر و اینستاگرام و همچنین وب‌سایت‌های پخش‌کننده‌های متکی به بودجه عمومی مانند بی‌بی‌سی در کشور بریتانیا، دویچه وله در آلمان و رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی و صدای آمریکا و سایت‌های خبری مستقل که برای مخاطبان روسی جذاب است را یا مسدود یا محدود کرده است.

بر اساس قانون جدیدی که «اخبار جعلی» نام دارد و ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه آن را امضا کرد، روزنامه‌نگارانی که با اقدام‌هایی مانند جنگ خواندن تهاجم روسیه به اوکراین با ماشین تبلیغاتی دولت مخالفت می‌کنند با حکم ۱۵ سال زندان روبرو خواهند شد. این امر واشنگتن پست و سایر سازمان‌های خبری را مجبور به توقف گزارش در داخل روسیه کرد. شبکه‌های تلویزیونی و رادیویی مستقل و پرطرفدار در روسیه تعطیل یا ممنوع شده‌اند.

اما اینترنت نشان داده چقدر چنین خفقان‌های سنتی می‌توانند ناکارآمد باشند و پیام‌های سیاسی با چه سرعتی می‌توانند در فضای مجازی منتشر شوند. پس از اینکه یک تهیه‌کننده تلویزیون دولتی روسیه به نام مارینا اووسیانیکوا با پلاکارد «نه به جنگ» در یک برنامه خبری دولتی ظاهر شد، این لحظه تقریباً بلافاصله در اینترنت روسیه پخش شد و صفحه فیس بوک او با هزاران کامنت مثبت که برخی از آنها به زبان روسی بودند بمباران شد.

او در یک پیام ویدیویی که قبل از دستگیری‌اش در تلگرام پست و به طور گسترده به اشتراک گذاشته شد گفت: « من از اینکه اجازه دادم دروغ‌ روی صفحه تلویزیون برود و اجازه دادم مردم روسیه زامبی شوند شرمنده هستم.» یک سایت خبری مستقل روسی زبان که روسیه اخیرا آن را ممنوع کرده، روز سه شنبه گزارش داد کارکنان برخی شبکه‌های دولتی برای دسترسی و درک اخبار جنگ رسانه‌های غربی را دنبال می‌کنند.

بی‌بی‌سی، دویچه‌وله و توییتر لینک‌هایی روی سایت‌های تور خود که با یک مرورگر رایگان قابل دسترس هستند و همچنین راهنماهایی به زبان روسی در مورد نحوه مشاهده آنها منتشر کرده‌اند.

داده‌های بازار نشان می‌دهد برنامه‌های وی پی ان یا شبکه خصوصی مجازی که به مردم در روسیه امکان دسترسی به سایت‌های ممنوعه را می‌دهند، در هفته‌های اخیر میلیون‌ها بار در اپلیکیشن اپل و گوگل دانلود شده‌اند.

دولت آمریکا همچنین از حضور مداوم شرکت‌هایی مانند کلود فلر (Cloudflare)، که یک شرکت امنیت سایبری است برای آنلاین نگه داشتن وب سایت‌ها در اینترنت استفاده می‌شود حمایت می‌کند. این شرکت با درخواست‌هایی برای حذف سایت‌هایی که سیاست‌های کرملین را تبلیغ می‌کنند، مواجه شده است، اما به دلیل نگرانی‌ از اینکه این اقدام منجر به آفلاین شدن سایر مشتریانش از جمله رسانه‌های مستقل که اخبار واقعی را به مردم روسیه می‌رسانند شود مقاومت کرده است.

وزارت امور خارجه آمریکا از این شرکت حمایت کرده، به طوری که سخنگویی به واشنگتن پست گفت: « حفظ جریان اطلاع‌رسانی به مردم روسیه تا حد امکان حیاتی است.»

نیویورک تایمز و واشنگتن پست کانال‌هایی را در تلگرام که پیام‌رسان بدون سانسور و محبوب در روسیه است، راه‌اندازی و دسترسی به برخی پوشش‌های جنگ را در روسیه و اوکراین رایگان کرده‌اند.

بی‌بی‌سی نیز که از تلگرام استفاده می‌کند، می‌گوید موج مخاطبانش در پلتفرم‌های دیجیتال روسی زبان این رسانه افزایش یافته است. تنها در اولین هفته جنگ نزدیک به ۱۷ میلیون نفر به این پلتفرم‌ها روی آروده‌اند. اما این غول خبری بریتانیایی همچنین برای دسترسی به شنوندگان روسی به یکی از نخستین شگفتی‌های رسانه یعنی رادیو موج کوتاه، روی آورد و گفت در این ماه پخش با فرکانس‌های جدیدی را آغاز می‌کند که «به خوبی در کیف و بخش‌هایی از روسیه قابل دریافت هستند.»

توماس کنت، رئیس سابق رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی، هفته گذشته در مقاله‌ای نوشت که استراتژیست‌های غربی باید گزینه‌های ابتکاری بیشتری برای دامن زدن به نارضایتی‌ها در داخل روسیه، مانند سازماندهی کارزار‌هایی برای ایمیل فایل‌های صوتی، برگزاری جلسه‌های بحث به صورت بسته در شبکه‌های اجتماعی کوچک و قاچاق فلش مموری در نظر بگیرند.

کنت نوشت: «رهبران کرملین نمی‌توانند برای همیشه نارضایتی عمومی را نادیده بگیرند، حتی اگر فعلاً حاضر باشند هر کسی را که جرأت اعتراض در خیابان‌ها را دارد مورد خشونت قرار دهند. جهان غرب باید نشان دهد که به مردم روسیه احترام می‌گذارد، حتی اگر رژیم این کار را نکند. این به معنای نشان دادن تعهد به این اصل است که روس‌ها حق دارند به اطلاعات و اخبار دسترسی داشته باشند.»

رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی و بی‌بی‌سی می‌گویند که از زمان تهاجم روسیه و سرکوب رسانه‌های مستقل، شاهد رشد چشمگیر مخاطبان سرویس‌های روسی زبان خود بوده‌اند.

وب سایت رادیو آزادی در دو هفته اول جنگ شاهد افزایش ۸۶ درصدی بازدیدکنندگان منحصر به فرد خود از روسیه بود. در یوتیوب، بسیاری از آخرین ویدیوهای آن بیش از۱ میلیون بازدید شده است. جیمی فلای، رئیس و مدیر اجرایی رادیو آزادی گفت مردم همچنین با ارسال خبرها از طریق تلگرام و ایمیل، سانسور در روسیه را دور می‌زنند. او گفت مانند دوران جنگ سرد مردم همواره راهی برای دستیابی به خبار و اطلاعات پیدا می‌کنند.

فراتر از تلاش‌های رسمی، تیم‌هایی از برنامه نویسان رایانه نیز اقدام‌هایی را برای برانگیختن خشم عمومی در روسیه آغاز کرده‌اند. یکی از این گروه‌ها وب‌سایتی راه‌اندازی کرده‌اند که آدرس ایمیل، تلفن یا شماره واتس‌اپ یک شهروند روسی با یک پیام از پیش نوشته شده را منتشر می‌کند که بازدیدکنندگان می‌توانند از آن طریق با آن شهروندان تماس بگیرند.

به گفته یکی از برنامه‌نویسان، ده‌ها میلیون شماره تلفن و ایمیل ار شهروندان روسی که از پایگاه‌های داده‌های در این کشور هک شده در اختیار این گروه است. او گفت میلیون‌ها پیام، که برخی از آنها عکس‌های جنگ یا آمار کشته‌های غیرنظامی را نشان می‌دهد، در کمتر از دو هفته به شماره شهروندان روسی ارسال شده است. این تیم به سرعت در حال توسعه زیرساخت‌های خود است و سرورهای آنها از یک عدد در اوایل ماه مارس به ۱۶ سرور رسیده و سایر عملیات توزیع انبوه نیز در دست انجام است.

گروه‌ دیگری موتور جستجوگری ساخته‌اند که اطلاعات شخصی نظامیان روسی از جمله نام و آدرس محل زندگی و شماره تلفن و مشخصات پاسپورت آنها را در اختیار قرار می‌دهد. یکی از مهندسان نرم‌افزار در این گروه می‌گوید می‌توان از این داده‌ها برای آگاه کردن مردم روسیه در مورد اقدام‌های جنگی دولت روسیه و تحقیق و در مورد جرایم جنگی که روسیه مرتکب می‌شود استفاده کرد. او می‌گوید: « نمی‌دانم این کار چقدر طول می‌کشد و یا اصلا انجام می‌شود یا خیر اما همین‌قدر می‌دانم که هر کدام از ما در یک جبهه می جنگیم و من هم در جبهه خودم می‌جنگم.»