جنگ روسیه علیه اوکراین باعث شد بسیاری از بزرگترین شرکتهای جهان تجارت خود با روسیه را متوقف کنند. شرکتهای زنجیرهای مانند مکدونالدز، آیکیا و اپل تنها برخی از شرکتهای معروفی هستند که چنین تصمیمی گرفتند.
اما دلیل این تصمیم چه بوده است؟ مگر نه این است که بر اساس یک قانون معروف در علم اقتصاد مسئولیت اجتماعی هر تجارتی «افزایش سود آن» است؟ مطمئناً این شرکتها با توقف فعالیتهای تجاری خود در کشور بزرگی مانند روسیه ضربه مالی خواهند خورد.
به باور کارشناس وبسایت «کانورسیشن»، شاید دلیل آن این باشد که امروزه نقش اجتماعی شرکتهای تجاری تغییر کرده و وظیفه حرفهای برای به حداکثر رساندن سود کارکنان شرکت و حفظ رشد آن دیگر در اولویت نیست.
از این گذشته، مدیران این شرکتهای بزرگ نیز خود شهروندان جهان هستند. موجودات اخلاقی که به انجام کار درست و اخلاقی تمایل دارند؛ و کارمندانی که از دیدن تصاویر جنگ اوکراین احساس ناراحتی میکنند و از روسای خود نیز انتظار دارند که واکنش مناسبی نشان دهند.
البته میتوان چنین «موضع اخلاقی» را نداشتن انگیزههای نوعدوستانه نیز تعبیر کرد. خروج از بازار روسیه ممکن است تنها یک تلاش برای به حداقل رساندن آسیب احتمالی به شهرت و نام تجاری جهانی یک شرکت باشد. به ویژه اگر رقبای آنها چنین تحریمهایی را اعمال کردهاند.
زیرا همانطور که آدام اسمیت اقتصاددان و فیلسوف اسکاتلندی در سال۱۷۷۶ اعلام کرد: «این از خیرخواهی قصاب، آبجوگیر یا نانوا نیست، که ما هر شب انتظار داریم شام روی میز خود داشته باشیم بلکه از توجه و تمایل آنها به نفع شخصی خود است.»
بر اساس این دیدگاه، تامین نیازهای مشتری، چیزی جز یک بده و بستان نیست و هدفش تامین سود بیشتر است.
اما توضیح دیگری که برای اقدام مکدونالدز، استارباکس و بقیه وجود دارد این است که این شرکتها شعبههای خود را بر اساس سیاست «تامین روشنفکرانه منافع شخصی» در روسیه بستند. به این معنا که اقدام برای تامین منافع دیگران در نهایت به نفع منافع ما خواهد بود. به زبان ساده، این بدان معناست که یک تجارت با انجام کارهای خیرخواهانه رضایت مشتریان خود را جلب میکند.»
کارشناس کانورسیشن، عضو یک گروه تحقیقاتی است که این رویکرد را با هدف نشان دادن اینکه چگونه احساس مسئولیت و هدفمندی میتواند از نظر مالی سودآور باشد بررسی میکند.
این گروه همچنین سعی دارد چیزی را که اصطلاحا «سهام سودده» میگوییم ایجاد کند؛ یعنی توسعه یک نظریه جدید تجاری که سودآوری، بشر و کره زمین را با هم یکپارچه میکند.
این البته به این معنا نیست که ایده تامین منافع سهامداران کاملا مرده است. اما ما اکنون در شرایط بسیار متفاوتی قرار داریم. شرکتها در کنفرانسهای تغییرات آب و هوایی مانند کاپ ۲۶ شرکت میکنند. آنها به اهداف توسعه پایدار تعیین شده توسط سازمان ملل پاسخ میدهند و روی مسئولیتهای زیست محیطی و اجتماعی خود سرمایهگذاری میکنند و گزارش میدهند.
کارشناس کانورسیشن میگوید بر اساس تحقیقات، نوعی آگاهی اخلاقی در حال شکلگیری بین تصمیم گیرندگان شرکتهاست که شکل سنتی مدیریت «ما با آنها فرق داریم» را اصلاح و آن را با شعار «ما و آنها» جایگزین کرده است. کسبوکارها در هر اندازه و در همه بخشها مانند فروش قهوه، تولید فلز، خانهسازی، روابط عمومی و غیره سعی میکنند ارزش کسبوکار خود را بالا ببرند و در عین حال تأثیر اجتماعی مثبتی بر جای بگذارند.
سود و قدرت
تحریم تجارت شرکتها در روسیه کارکرد تحریمهای شرکتهای بزرگ را، که بسیاری از آنها به اندازه کشورها درآمد دارند، در سطح جهانی نشان میدهد. ثروتمندترین نهادهای جهانی ۲۰۰ نهاد هستند که ۱۵۰ نهاد آن را شرکتهای تجاری تشکیل میدهند.
غول تجاری وال مارت (فروشگاه زنجیرهای آمریکایی) از کشور استرالیا ثروتمندتر است. شرکتهای بزرگ تجاری نه دیگر میتوانند و نه میخواهند که از بدنه جامعه جدا باشند. اقتصادهایی مانند شرکت نفتی شل و شرکت تویوتا از کشورهای مکزیک، سوئد و روسیه ثروتمندترند.
کارشناس کانورسیشن در ادامه میگوید به همین دلیل است که تمایل دارد تحریم روسیه توسط شرکتهای تجاری بزرگ را چیزی فراتر از تلاش برای یک روابط عمومی خوب تلقی کند. رهبران شرکتهای بزرگ تجاری در مقابل دغدغههای جامعه مصونیت ندارند و بسیاری از آنها نیز نمیخواهند که چنین باشد.
بنابراین شاید دنیای تجارت برگ مهمی را ورق زده باشد و مواضعی که اخیرا اتخاذ کرده گواهی است بر این واقعیت که این شرکتها روشهای جدیدی برای درک هدف و نقش خود در جامعه پیش گرفتهاند.
گذشته از فجایعی که در اوکراین در حال وقوع است، هماکنون مشکلات بسیاری مانند تغییرات اقلیمی، فقر و سرکوب و ظلم در جهان وجود دارد که نیاز به توجه فوری تجارت جهانی دارد. شاید نسلهای آینده سالهای آغازین دهه ۲۰۲۰ میلادی را نقطه عطفی در تغییر بنیادین روابط جامعه و تجارت جهانی قلمداد کنند که «به خاطر بشریت هم شده امیدارم این اتفاق بیفتند.»