در سالهای اخیر، روسیه اغلب به توان موشکهای نقطهزن هدایتشونده خود بالیده است. دو سال پیش وزارت دفاع روسیه ویدیویی از موشک نقطهزن تورنادو-اس خود منتشر کرد که میتواند اهدافی را تا فاصله یک متری مورد هدف قرار دهد.
چنین مهماتی امکان جلوگیری از حمله به کلینیکها و بیمارستانها در اوکراین را فراهم میکند، اما چرا مراکز بهداشتی در اوکراین مورد اصابت موشکهای روسیه قرار گرفتهاند؟
کارشناسی در وبسایت تحلیلی کانورسیشن نوشته چند سال پیش در حین یک تحقیق اجازه یافته حملات موشکی علیه پیکارجویان داعش را تماشا کند و در این ویدیوها دیده که چگونه یک موشک از یک قاره دیگر دقیقا به یک موتورسیکلت در حال حرکت در سوریه اصابت کرده، چیزی که به سختی قابل باور بود.
سازمان بهداشت جهانی تا تاریخ چهارم آوریل ۸۲ حمله نظامی روسیه به مراکز بهداشتی و درمانی اوکراین را شناسایی کرده است. دکتر یارنو هابیشت، نماینده سازمان بهداشت جهانی در اوکراین، پیشتر حمله به مراکز مراقبتهای بهداشتی را «نقض قوانین بینالمللی در امور بشردوستانه» توصیف کرده چرا که هم زیرساختهای حیاتی و هم امید را در بین مردم از بین برد.
هابیشت افزود: «آنها افراد آسیبپذیر را از مراقبتهای پزشکی محروم میکنند و جان بیماران را به خطر میاندازند. مراکز درمانی و مراقبتهای پزشکی هدف حمله نیست و هرگز نباید باشد.»
میشل باشله، کمیسر عالی حقوق بشر سازمان ملل متحد، روسیه را به حملاتی که «ممکن است به جنایت جنگی تبدیل شود» متهم کرده است. قوانین حقوق بینالملل در مورد امور بشردوستانه به صراحت بیان میکند که در طول درگیریهای مسلحانه، بیمارستانها تحت هیچ شرایطی نباید مورد حمله قرار بگیرند. این مراکز همواره باید مورد احترام و محافظت همه طرفها قرار داشته باشند.
مقررات نظامی خود روسیه نیز این گونه قوانین را به رسمیت شناخته است. این قوانین افسران عالیرتبه روسی را ملزم میکند تا با رعایت اصول بینالمللی در امور بشردوستانه و حصول اطمینان از اینکه زیردستان آنها این قوانین را درک کردهاند، الگوی خوبی در این زمینه باشند. این افسران همچنین ملزم هستند تخلف زیردستان خود را گزارش و با آنها برخورد کنند.
اما این قوانین در حد نظریه باقی مانده است. در عمل، بررسیهای سازمان بهداشت جهانی تعداد بسیار بالایی از حملات به مراکز بهداشتی و درمانی در اوکراین را تأیید کرده و بنابر قوانین بینالمللی نظامیان روسیه به طور منظم مرتکب جنایات جنگی شدهاند.
پس چرا ارتش روسیه از حمله به بیمارستانها اجتناب نمیکند؟ درک ما از کارکرد موشکهای نقطهزن و اینکه چگونه این موشکها با رویکرد نظامی روسیه مطابقت دارند برای پاسخ به این پرسش کمک میکند.
موشکهای نقطهزن شامل همه موشکهایی میشود که با هواپیما و کشتی و از راکتاندازهای زمینی پرتاب میشوند. موشکهای هدایتشونده نیز در زمره موشکهای نقطهزن هستند. سه دلیل اصلی برای ساخت موشکهای نقطهزن وجود دارد:
۱) ضربه زدن به اهداف حیاتی
۲) کاهش تعداد پروازهای جنگی و مهمات مورد نیاز
۳) کاهش خسارات جانبی به ساختارهای غیرنظامی و غیرنظامیان
یک مثال از جنگ ویتنام نشان میدهد چرا رهبران سیاسی و نظامی کشورها به استفاده از موشکهای نقطهزن تمایل دارند. بین سالهای ۱۹۶۵ تا ۱۹۷۲ آمریکا ۸۶۹ حمله هوایی روی پل تان هوآ در شمال ویتنام انجام داد که همه آنها ناموفق بود و ۱۱ هواپیما در این حملات سرنگون شدند. وقتی برای اولین بار از یک بمب لیزری برای بمباران این پل استفاده شد، این پل در اولین حمله تخریب شد.
اجتناب از کشته شدن غیرنظامیان
از زمان حملات ۱۱ سپتامبر و در طول جنگ آمریکا علیه تروریسم، تلفات غیرنظامیان در جنگ باعث از دست رفتن حمایت مردم شد؛ در حالیکه تلفات نظامی یا شکست ماموریتها باعث کاهش حمایت مردم نشد. شلیک موشکهای نقطهزن از پهپادهای نظامی راهی برای محافظت از غیرنظامیان یا دستکم کاهش مرگ و میر غیرنظامیان شد.
حفظ حمایت مردم از اقدام نظامی، با اجتناب از تلفات غیرنظامیان، در دموکراسیها مهم است. هر چند سال یک بار، مردم ناراضی میتوانند سیاستمداران را با رای خود از سمت خود برکنار کنند.
اما در حمله روسیه به اوکراین، اولویتهای پوتین متفاوت است. در روسیه برخلاف بسیاری دیگر از کشورها تحمل تلفات بر نظامیان به ویژه از طرف «کمیته مادران سربازان روسیه» به شدت منفور است. به نظر میرسد در مورد تلفات غیرنظامیان دغدغه عمیقی وجود ندارد و شکست در ماموریتهای جنگی غیرقابل تصور تلقی میشود. از طرفی سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه این ایده که نیروهای روسی علیه غیرنظامیان مرتکب جنایات جنگی شدهاند را به طور کامل رد کرده است.
پس از اینکه گزارش شد دستور بمباران بیمارستان و سالن تئاتر در ماریوپل را سرهنگ میخائیل میزینتسف، افسر ارشد روسیه، صادر کرده نام او به فهرست تحریمهای بریتانیا اضافه شد. بیش از هزار غیرنظامی در این مکانها پناه گرفته بودند و بنابر گزارشها ۳۰۰ نفر کشته شدهاند. گفته میشود بمباران مسکو در سوریه که شامل حملات منظم به بیمارستانها میشد را نیز میزینتسف سازماندهی کرده بود.
حمله به مراکز بهداشتی ترس و وحشت را در میان غیرنظامیان تشدید میکند و بسیاری را وادار به فرار میکند. روسیه در سال ۲۰۱۶ متهم شد از پناهجویان سوری به عنوان سلاح برای پیشبرد اهداف ژئوپلیتیکی خود استفاده میکند.
تخریب بیمارستانها در اوکراین به دست روسیه بازتاب همین رویکرد است. اکنون هیچ نشانهای از قصد نیروهای مسلح روسیه برای استفاده از موشکهای نقطهزن برای جلوگیری از حمله به بیمارستانهای اوکراین و هیچ تلاشی برای پایبندی به قوانین بینالمللی در امور بشردوستانه دیده نمیشود.
در ۲۴ فوریه پوتین دستور آنچه را که او «عملیات نظامی ویژه» علیه اوکراین نامید، صادر کرد. او همچنین اطلاق این عملیات نظامی به عنوان «جنگ» یا «تهاجم» را برای روسها غیرقانونی دانست. اجتناب از استفاده از این اصطلاحات به نظر تلاشی است برای دور زدن قوانین بینالمللی در امور بشردوستانه در حمایت از بیمارستانها و غیرنظامیان که در کنوانسیون ژنو مطرح شده است. اما، حتی اگر پوتین بخواهد از موشکهای نقطهزن در نزدیکی بیمارستانها استفاده کند، به گفته لوید آستین وزیر دفاع آمریکا، ذخایر موشکهای نقطهزن روسیه در حال کم شدن است.
هشدارهای تاریخی
به نظر میرسد حملات روسیه به بیمارستانهای اوکراین با رویکرد بمباران وحشیانه و «بمباران استراتژیک» که یک قرن پیش جولیو دوهت نظریه پرداز نظامی ایتالیایی آن را مطرح کرد، مطابقت دارد. دوهت میگوید: «بمباران هوایی بیرحمانه» باعث فروپاشی ساختار اجتماعی، از بینرفتن روحیه غیرنظامیان و شکست اراده آنها برای ادامه مقاومت میشود.
اما بمباران لندن توسط آلمان در جنگ جهانی اول، بمباران استراتژیک آلمان به دست متفقین در جنگ جهانی دوم و بمباران ویتنام به دست آمریکا همه خلاف این را ثابت میکند: بمباران غیرنظامیان آنها را مقاومتر و برای مبارزه مصممتر کرده است.
حتی بدون موشکهای نقطهزن، روسیه میتواند از حمله به مراکز پزشکی اوکراین اجتناب کند - اما تنها در صورتی که اراده سیاسی و نظامی وجود داشته باشد که به نظر میرسد چنین ارادهای در روسیه وجود ندارد. شواهد نشان میدهد روسیه از شیوههای سنتی بمباران برای ضربه زدن به بیمارستانهای غیرنظامی استفاده میکند و سپس از راهبرد «اخبار جعلی» برای رد و انکار چنین اقدامهایی استفاده میکند.