حمله روسیه به اوکراین برخی شهرهای این کشور را با خاک یکسان کرده، جان دهها هزار شهروند را گرفته و میلیونها اوکراینی را از خانههایشان آواره کرده است، اما همچنان سوالاتی درباره ابعاد و تخریبهای این جنگ مطرح میشود.
با وجود تمام مرگها و ویرانیها، بسیاری از تحلیلگران نظامی و مقامهای غربی همچنان در سکوت به در سکوت به سر برده و به این موضوع میاندیشند که چرا جنایات روسیه در اوکراین بدتر از آنچه جهان شاهد آن است، نبوده و چه عواملی میتواند پشت برخی از آن اقداماتی که روسیه میتوانست بکند و نکرده باشد.
نیویورکتایمز در گزارشی به پاسخ سوالاتی از همین دست و دلایل احتمالی خودداری اخیر روسیه از برخی حملات پرداخته است.
روسیه میتوانسته خطوط راهآهن، جادهها و پلهای اوکراین را وحشیانهتر از آنچه تاکنون نابود کرده است در هم بکوبد، تا رساندن سلاحهای اهدایی غرب به خط مقدم را متوقف کند.
مسکو میتوانست زیرساختهای بیشتری در اطراف کییف، پایتخت اوکراین، را بمباران کند تا دیدار رهبران غربی بهنشانه وحدت و چارهجویی با ولودیمیر زلنسکی، رییسجمهور اوکراین را دشوارتر کند.
این کشور حتی میتوانست دردسر بسیار بیشتری به غرب بدهد؛ مثلا تعداد حملات سایبری علیه اوکراین را افزایش دهد، خرابکاری کند و یا صادرات انرژی به نقاط بیشتری از اروپا را قطع کند.
بخشی از دلیل اینکه موارد یادشده روی نداده، نشان از بیکفایتی محض روسیه است. هفتههای نخستین جنگ اوکراین آشکارا نشان داد که ارتش روسیه از آنچه که پیش از حمله تصور میشد، قابلیتهای بسیار کمتری دارد.
اما رهبران آمریکایی و اروپایی میگویند ولادیمیر پوتین، رییسجمهور روسیه، در اجرای تاکتیکهای اخیر بهشکل واضحی محتاطانه عمل کرده است. حملهای کند و آهسته در شرق اوکراین، یک حرکت آرام و مهارشده برای تصرف زیرساخت ها و همچنین جلوگیری از اقداماتی که میتوانست روسیه را هر چه بیش از پیش با ناتو در تقابل قرار دهد، از جمله نشانههای آن است.
پیشروی ملایم روسیه در میدان نبرد با گزافه و مبالغهای که تلویزیون این کشور پخش میکند در تناقض است. در تلویزیون روسیه، این کشور برای حفظ بقای خود، در جنگی با غرب درگیر است که بحث باز شدن پای سلاح هستهای در آن مطرح شده و بهراحتی از آن حرف زده میشود. با توجه به این تناقض، سوال این است که با به درازا کشیده شدن جنگ، آیا پوتین روال آن را عوض خواهد کرد و به نبرد شدت خواهد بخشید، یا نه.
پاسخ به این سوالات بهویژه پیش از رسیدن تعطیلات «روز پیروزی» در روسیه، دوشنبه ۹ ماه مه (۱۹ اردیبهشت) فوریت یافت. رییسجمهور روسیه در این روز معمولا بر اجرای رژهای باشکوه نظارت دارد که در بزرگداشت پیروزی اتحاد جماهیر شوروی بر آلمان نازی در سال ۱۹۴۵ انجام میشود و پوتین در این روز سخنرانی نظامی هم ارائه میدهد.
پیشبینی بن والاس، وزیر دفاع بریتانیا، پیش از مراسم این بود که پوتین امسال در چنین روزی از فرصت استفاده خواهد کرد تا رسما علیه اوکراین اعلان جنگ کرده و توده مردم روسیه را برای نبرد بسیج کند.
به نظر میرسد که پوتین فعلا از نظر نظامی دست نگه داشته تا به اوکراین فرصت تجدید قوا و انبار کردن تسلیحات رسیده از غرب را بدهد. تاکتیک اخیر پوتین در اوکراین بسیار محتاطانه بوده و به نظر میرسد جهان از راهبرد فعلی روسیه سر در نمیآورد.
ترنین، تحلیلگر روس «مرکز کارنگی مسکو»، اتاق فکری که اخیرا بهدستور دولت روسیه بسته شد، گفت که از اینکه چرا روسیه در حال حاضر با کمتر از نیمی از توانش میجنگد، سر در نمیآورد.
سوال همین است. چرا روسیه پلهای بیشتر و شبکههای راهآهن بیشتری را بمباران نمیکند و چرا هر روز دست ارتش اوکراین را برای دریافت سلاحهای غربی مرگبار بیشتری آزاد میگذارد؟ چهطور است که رهبران غربی همچنان میتوانند در امنیت از کییف، پایتخت اوکراین، بازدید کنند؟
ترنین تاکید کرد که چنین رویکردی «عجیب» است و او نمیتواند آن را توضیح دهد. مقامها و تحلیلگران غربی نیز همین سوالات ترنین را از خود میپرسند.
دلیل دیگر تعلل نیروهای روسیه در تخریب بیشتر در اوکراین میتواند دفاع هوایی این کشور باشد که همچنان تهدیدی برای نیروی هوایی روسیه به شمار میرود. هر چه هواپیمای روسی بیشتر وارد فضای اوکراین شوند، به همان میزان بیشتر سرنگون خواهند شد.
برخی از تجهیزات جنگی روسیه هم آنچنان که باید کار میکردهاند، عمل نکردهاند. تامین سلاح روسیه نیز محدود است و هدف قرار دادن خطوط راهآهن و کاروانهای در حال حرکت نیز باید بسیار دقیق باشد تا درست عمل کند.
برخی مقامها بر این باورند که مسکو از در هم کوبیدن زیرساختهای اوکراین اجتناب میکند، چرا که هنوز به تصرف اوکراین امید واهی دارد و اگر بتواند شهرهای این کشور را تصرف کند، کار بازسازی عظیم نقاط بمبارانشده به دوش خود روسیه خواهد افتاد.
بهگفته یک مقام ارشد نظامی آمریکا، ممکن است پوتین از نابود کردن شبکه راهآهن اوکراین به این دلیل اجتناب کرده باشد که به این شبکه برای انتقال تجهیزات و سربازانش به سراسر این کشور احتیاج دارد. ارتش روسیه بر نابودی انبارهای سلاح بیش از شبکه راهآهن اوکراین متمرکز بوده است.
یک سوال دیگر این است که چرا روسیه علیه غرب حملات بیشتری انجام نمیدهد. روایت کرملین از به راه افتادن جنگ اوکراین، جنگ با ناتو در خاک اوکراین است، چرا که روسیه ناتو را تهدیدی برای موجودیت خود تصور میکند. اما حالا روسیه است که دارد تلفات میدهد و غرب در فاصلهای امن نشسته و به تامین سلاحی مشغول است که جان سربازان روسی را میگیرد.
ساموئل چرپ، یک مقام سابق آمریکا و تحلیلگر مسائل روسیه، میگوید احتمال کمی وجود دارد که آمریکا و متحدانش واکنش بدی از سوی روسیه برای فرستادن این شمار از سربازان ارتش این کشور به کام مرگ، نبینند.
در سوی دیگر، زرادخانه هستهای تراز اول جهانی روسیه قرار دارد که نزدیک به شش هزار کلاهک هستهای در آن است. خط و نشان کشیدن هستهای روسیه تمامی ندارد و یک نماینده جنگطلب در پارلمان روسیه در تهدیدی اخیر گفته که موشک بالستیک قارهپیما جدید روسیه میتواند بریتانیا را در یک حرکت نابود کند.
ولادیمیر پوتین نیز وعده تلافی داده است. پوتین گفته بود واکنش روسیه به کسانی که خط قرمز این کشور را زیر پا بگذارند «نامتقارن، سریع و سخت» خواهد بود. این سخنان نشان میدهد که روسیه در زمان و مکان مورد انتخاب مسکو پاسخ غرب را خواهد داد.
ساموئل چرپ گفت هیچکس نمیداند که خط قرمز روسیه کجاست. او گفت که حتی خود روسیه هم نمیداند خط قرمزش کجاست.
آمریکا و متحدانش همچنین از اینکه چرا روسیه حملات سایبری پرخسارتتری برای غرب به بار نیاورده است سردرگماند.
برخی بر این باورند که خطر روسیه در این زمینه بهشکل موثری دفع شده است. ارتش روسیه در اوکراین کمتر چیزی به دست آورده است و توانایی جنگ بزرگتر با ناتو را ندارد و نمیخواهد به ناتو بهانهای برای درگیری مستقیم با روسیه بدهد.
بنا بر استدلال برخی دیگر صاحبنظران، حمله سایبری به یک کشور عضو ناتو کارتی است که پوتین دیرتر و در مراحل پایانی «کارزار» خود رو خواهد کرد.
به نظر میرسد با آنکه پوتین در سخن ابایی از افزایش تنش نداشته است، در عمل به دنبال گسترش جنگ نیست.
بهعقیده یک مقام وزارت دفاع آمریکا، پوتین بیشتر بهدنبال بیرون کشیدن نوعی پیروزی از رسوایی است که خودش به وجود آورده است. بهعقیده او، پوتین به دنبال درست کردن مشکل بیشتر نیست.
ترنین، تحلیلگر روس، پیش از حمله روسیه به اوکراین، پیشبینی کرده بود که ارتش اوکراین دفاعی جانانه از این کشور خواهد داشت و پوتین هم درخواهد یافت که حمایت سیاسی از روسیه در اوکراین وجود ندارد. پیشبینی ترنین درست از آب درآمد.
ترنین میگوید که او همچنان پوتین را مردی اساسا منطقی میداند؛ نه مردی که دلش بخواهد در جنگی هستهای درگیر شود و علاقهای دیوانهوار به نابودی بشر در سر داشته باشد.
بهعقیده ترنین تمایل به چنین چیزی، «اشتباه» نیست بلکه جنون محض است. او گفت که امیدوار است در این باره اشتباه نکرده باشد.