سارا هیمر و لیزا اوکلند، پژوهشگران دانشگاه تگزاس، ماسکبهصورت و روپوشبرتن، به خانهای میروند که اعضای آن چند هفته پیش به کووید-۱۹ مبتلا شده بودند. اما این بار نوبت معاینه حیوانات خانگی است.
از خرگوش و دو سگ خانواده آزمایش خون و بزاق گرفته میشود. هدف هیمر و اوکلند از این آزمایشها این است که با نمونهگیری از همهشان، ببینند که وضعیت سرایت ویروس به حیوانات چگونه است.
البته پژوهشگران با این کار، تنها به فکر حیوانات خانگی نیستند. آنها در حال بررسیاند که آیا حیوانات مبتلا به کرونا میتوانند میزبانی برای تکامل سویههای جهشیافتهای باشند که بعدها بتواند انسان را مبتلا کند یا نه. این امر تاثیرات بسیار مهمی بر سلامت انسان و حیوان، هر دو، خواهد داشت.
طی سه سال گذشته از آغاز همهگیری کوویدـ۱۹، دانشمندان تایید کردهاند که ویروس ابتدا از خفاش و یا حیوانی بهنام پنگولین به انسان منتقل شد، اما حالا شمار حیواناتی که به ویروس کرونا مبتلا میشوند به ۲۰ حیوان، از جمله گربههای بزرگ، راسو، گوزن دمسفید آمریکای شمالی و انسانواران رسیده است.
تا به امروز، مواردی که در آن حیوان مبتلا به کرونا موجب ابتلای انسان شده باشد نادر بوده و تنها در سه مثال همستردر هنگکنگ، راسو در هلند و احتمالا گوزن دمسفید در آمریکا و کانادا سویهای از ویروس، گرچه خفیف، را به انسان منتقل کردهاند. اما همین موارد اندک هم موجب نگرانی است.
تلاش برای نمونهگیری از حیوانات مبتلا به کرونا در تگزاس، که بههمت دانشگاه اِی اند ام تگزاس با همکاری سازمان کنترل و پیشگیریهای بیماریها آمریکا انجام میگیرد، بخشی از تلاش پراکنده اما جهانی برای رصد حیوانات خانگی، دام و حیات وحش، برای یافتن سویههای جهشیافته و احیانا خطرناکی است که میتواند دامنگیر انسانها شود.
سازمان بهداشت جهانی پیشتر هشدار داده بود که بروز ویروس کرونا در حیوانات میتواند به تکامل سریعتر احتمالی ویروس و سویههای جدید منجر شود و از کشورها خواست رصد گونههای پستاندار را برای یافتن کوویدـ۱۹ افزایش دهند و بهعنوان پیشگیری اضطراری، فروش پستانداران وحشی زنده در بازارهای موادغذایی را نیز سریعا متوقف کنند. سازمان کنترل و پیشگیری بیماریها در آمریکا نیز از تلاشها برای ردگیری ویروس در حیوانات حمایت کرده است. گرچه احتمال انتقال این ویروس از حیوان به انسان را «کم» خوانده است.
دولت چین در مارس ۲۰۲۲، دستوری مبنی بر کشتن حیوانات خانگی که تست کرونای صاحبان آنها مثبت شده بود صادر کرد که با اعتراض مردم مواجه و در نهایت عملی نشد؛ مدارکی مبنی بر اینکه حیوانات خانگی باعث پراکنده شدن بیماری شده باشند در دست نبود. اوایل سال جاری میلادی نیز، علت شیوع کوویدـ۱۹ در هنگکنگ برای نخستینبار، واردات همستر، جوندهای کوچک، از اروپا، عنوان شد.
بنا بر تخمین دانشمندان در ایالات متحده، در خون یکسوم گوزنهای دمسفید در چندین ایالت آمریکا پادتن کوویدـ۱۹ مشاهده شده که حاکی از ابتلای اخیر این حیوانات به کرونا بوده است. کوویدـ۱۹ جان سه یوزپلنگ برفی در باغ وحش کودکان «لینکلن» در نبراسکا را گرفت و در دانمارک نیز میلیونها راسو، مینک، را پس از ابتلای آنها به ویروس کرونا و انتقال آن به انسان کشت.
پاملا بیرکمن، استاد موسسه تکنولوژی در کالیفرنیا با اشاره به احتمال انتقال بیماریهای ویروسی از حیوان به انسان، درباره اپیدمی و همهگیریهای آتی در جهان هشدار داد و تاکید کرد که باید برای آنها برنامهریزی کرد. بیرکمن اقدام برای شناسایی سویههای خطرناکتر، کشندهتر و مصونتر به واکسن را لازم خواند.
در طول دو سال، ویروس کرونا از آنچه انتظار میرفت بسیار سریعتر جهش کرده است؛ پس بهباور دانشمندان، محیط زیست سویههایی که ویروس از آنها سر بر میآورد باید محیطی باشد که ویروس در آنها طولانیتر دوام میآورد و بنابراین فرصت مییابد نمونههای بیشتری از خود تولید کند و همین امر احتمال جهشهای جدید را بالا میبرد.
بنا بر یک نظریه عمده، این امر زمانی روی میدهد که سیستم ایمنی بدن فرد مبتلا به دلایلی همچون سرطان و یا ابتلا به اچآیوی، ویروس عامل ایدز، ضعیف شده و عفونت با ویروس کرونا هفتهها و ماهها در آن میماند که این نسبت به فردی که سیستم ایمنی او ضعیف نیست، بلندمدتتر است.
اما احتمال ترسناکتر این است که ویروس، بیش یک میلیون گونه حیوان، میزبان داشته باشد که بسیاری از آنها هنوز حتی دستهبندی نشدهاند. بیرکمن، که بر روی ساخت واکسنی جامع و موثر بر تمام سویههای کرونا کار میکند، با خوفناک خواندن چنین نظریهای گفت که به انتقال بیماریهای ویروسی بین انسان و حیوان، توجهی نمیشود. او افزود مساله این است که هر از چند گاه انتقال ویروس از حیوان به انسان رخ میدهد، اما با سرایت ویروس به انسان، فورانی از انتقال بیماری روی خواهد داد.
حیوانات میزبان
بهباور دانشمندان شیوع اغلب بیماریهای مهم، تا اندازهای که اپیدمی و یا همهگیری محسوب شوند، با حیوانات آغاز شده است. نمونه آن اچ۵ان۱، یک آنفلوانزای بسیار بیماریزاست که پرندگان به آن مبتلا میشوند؛ این آنفلوانزا سال ۱۹۹۷ در هنگکنگ، جامعه پزشکی را پس از مرگ یک پسربچه در اثر ابتلا به آن تکان داد.
سارس یک هم که از سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۴ در آسیا شیوع پیدا کرد و بیش از ۸ هزار نفر را بیمار کرد از «گربه زباد»، پستانداری شبیه به گربه، به انسان سرایت پیدا کرده بود.
ویروس آنفلوانزایی که در سال ۲۰۰۹ حدود ۱/۴ میلیارد نفر در جهان را مبتلا کرد نیز «نوترکیبی» از آنفلوانزایی بود که در پرندگان، خوک و انسان پیدا شده بود. ویروس مِرس که در سال ۲۰۱۲ در عربستان سعودی شناسایی شد و نرخ مرگومیر آن بالا و در حدود ۳۵ درصد بود هم از شتر به انسان انتقال یافته بود.
اما سارس-کوو۲، ویروس عامل کوویدـ۱۹ که جهان را در سال ۲۰۲۰ وحشتزده کرد، توانایی بالقوه بالاتری برای سرایت از بسیاری دیگر ویروسهای پیشتر شناختهشده دارد، چرا که ویروس سارس-کوو۲ از راه چفت شدن شاخک پروتئینی ویروس به گیرنده سلولی «اِیسی۲» در بدن حیوانات تکثیر مییابد و این راه ورود ویروس به بدن در بسیاری گونهها مشاهده شده است.
طی هفتههای اخیر، پژوهشگران مدارکی برای اثبات گمانهزنیها درباره منشا ویروس کرونا ارائه کردهاند که با گزارشها از این که ویروس پیش از ژانویه ۲۰۲۰ به انسان سرایت کرده بود و احتمالا از بازار فروش حیوانات زنده، احتمالا خفاش، سگراکون و یا حیوانات دیگر که برای گوشت و یا پشمشان مورد استفاده قرار میگیرند در ووهان چین آغاز شده بود، مطابقت دارد.
تا ماه آوریل ۲۰۲۲، پژوهشگران شیوع ۶۷۵ مورد از ابتلا به کرونا در حیوانات که ۲۳ گونه را در ۳۶ کشور جهان درگیر کرده بود و گونههای دیگری که در تحقیقات آزمایشگاهی آسیبپذیر تشخیص داده شده بود به ثبت رساندند. اما بنا بر تحقیقات مبتنی بر الگوی نحوه ورود ویروس به بدن، که از طریق گیرنده سلولی ایسی۲ روی میدهد، احتمالا هزاران مورد از چنین حیواناتی و طیف عظیمی در میان گونهها وجود دارد.
به نظر میرسد که سرایت ویروس کرونا تا بدین لحظه بیشتر از انسان به حیوان بوده باشد اما محققان سه مورد برعکس را هم ثبت کردهاند؛ مواردی از سرایت ویروس کرونا از راسو به انسان، از همستر به انسان و یک مورد احتمالی انتقال ویروس از گوزن به انسان. اما هیچکدام از این موارد شامل سرایت سویههای خطرناک نبوده است.
سازمان بهداشت جهانی در گزارش ماهانه درباره سلامت حیوانات در ماه آوریل ۲۰۲۲ نوشت گرچه سرایت کوویدـ۱۹ در جهان همچنان غالبا از انسان به انسان است، موارد ابتلای حیوانات به کرونا نیز همچنان رو به افزایش است.
اکنون سوال دانمشندان از خود این است که آیا برخی گونههای خاص از حیوانات میتوانند به این بیماری مبتلا شوند یا نه؟ چرا که با ابتلای این دسته از حیوانات به کووید-۱۹، آنها به میزبانانی تبدیل میشوند که منبع انواع سویههای جدید خواهند بود و میتوانند تهدیدی بزرگتر برای سلامت انسان به شمار روند.