فاطمه ترکمان اسدی، معاون امور بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی ابن سینای همدان، با اشاره به اینکه نگرانی خاصی در رابطه با شیوع آبله میمون در ایران وجود ندارد، گفت تاکنون مورد مثبت قطعی از ابتلا گزارش نشده است.
پیشتر کمال حیدری، معاون بهداشت وزارت بهداشت از ۹ مورد مشکوک آبله میمون در ایران خبر داده بود و گفته بود پنج تا شش مورد منفی قطعی شدند و بقیه موارد هم منتظر پاسخ آزمایشاند. حیدری گفت هیچ مورد ثابت شده آبله میمون در کشور اعلام نشده است.
در بریتانیا اما حدود سه هفته از زمانی که مقامهای بهداشت و درمان از اولین مورد ابتلا به آبله میمون در این کشور خبر دادند، میگذرد و موارد ابتلا همچنان رو به افزایش است.
تاکنون دستکم ۴۰۰ مورد قطعی یا مشکوک از ابتلا به این بیماری ویروسی در دستکم ۲۰ کشور خارج از آفریقا، محدوده شیوع معمول این بیماری، شناسایی شده است؛ کانادا، پرتغال، اسپانیا و بریتانیا از جمله این کشورها هستند.
این نخستین بار است که شیوع آبله میمون در خارج از مرزهای آفریقا روی میدهد و به دلیل اینکه در بین جمعیت در چندین کشور جهان سرایت یافته است، زنگ هشدار برای دانشمندان را به صدا درآورده است. ارتباط مشخصی بین موارد ابتلا وجود ندارد که این خود احتمال سرایت شناسایی نشده و «محلی» بیماری را بالا میبرد.
آن ریموین، اپیدمیشناس دانشگاه کالیفرنیا در لسآنجلس که سابقه بیش از یک دهه پژوهش بر روی بیماری آبله میمون در جمهوری دموکراتیک کنگو را دارد بر لزوم اقدام سریع و قاطع برای تحقیق درباره این بیماری تأکید کرد و گفت که چیزهای زیادی برای آموختن درباره آن وجود دارد.
شیوع آبله میمون چگونه آغاز شد؟
از زمان شیوع اخیر آبله میمون در خارج از مرزهای آفریقا، دانشمندان ژنومهای ویروسی جمعآوریشده از افراد مبتلا به این بیماری را توالیبندی کردهاند. برخی از جمعآوریها در کشورهایی همچون بلژیک، فرانسه، آلمان، پرتغال و ایالات متحده انجام شده است و بیشترین نتیجهای که تاکنون از بررسی این نمونههای جمعآوریشده به دست آمده، این است که همه این نمونهها شباهت نزدیکی به آبله میمون شایع در غرب آفریقا دارند.
آبله میمون یک بیماری ویروسی است که دو سویه دارد: یکی سویه کنگو که موجب وخامت حال فرد مبتلا میشود و با ۱۰ درصد احتمال مرگ همراه است. دیگری سویه غرب آفریقا که نرخ مرگومیر ناشی از ابتلا به آن حدود یک درصد است.
پس سویه غرب آفریقا به اندازه سویه کنگو کشنده نیست چرا که نرخ مرگومیر ناشی از آن در جماعت فقیر و روستانشین زیر یک درصد است.
سرنخهایی از اینکه شیوع فعلی ممکن است چگونه رخ داده باشد وجود دارد؛ گرچه پژوهشگران همچنان به دادههای بیشتری نیاز دارند تا بتوانند صحت حدسهایشان را تأیید کنند.
توالی ویروسی که آنان تاکنون ارزیابی کردهاند تقریبا یکسان است و این حاکی از آن است که شیوع فعلی، در خارج از آفریقا، ممکن است همه از یک مورد ابتلا نشأت گرفته باشد.
موارد فعلی ابتلا همچنین به موارد انگشتشمار آبله میمون در خارج از آفریقا در سالهای ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ شباهت دارد که با مسافرتها به غرب آفریقا مرتبط بود.
بنا بر توضیح برنی ماس، ویروسشناس، یک توضیح ساده برای علت شیوع اخیر این است که اولین فرد مبتلا در شیوع اخیر آبله میمون، احتمالا در سفر به بخشهایی از آفریقا و در تماس با انسان یا حیوان ناقل ویروس، به این بیماری مبتلا شده است.
نخستین فرد مبتلا در شیوع اخیر آبله میمون هنوز شناسایی نشده است.
گوستاوو پالاسیوس، ویروسشناس دیگر، میگوید راههای دیگر سرایت بیماری هم نمیتواند کنار گذاشته شود و این امکان وجود دارد که ویروس پیشتر از شیوع اخیر و در خارج آفریقا، در انسانها و حیوانات در حال چرخیدن بوده و تنها شناسایی نشده بوده است.
اما فرضیه مطرحشده پالاسیوس از فرضیه برنی ماس کمتر محتمل است چرا که آبله میمون معمولا بر روی بدن افراد زخم ایجاد میکند که در این صورت پزشکان باید متوجه آن میشدند.
آیا تغییر ژنتیکی ویروس موجب شیوع آن شده است؟
الیوت لفکوویتس، ویروسشناس، بر این باور است که پی بردن به اینکه آیا سرایت بیماری در خارج از آفریقا مبنای ژنتیکی دارد یا نه، بسیار دشوار است.
پژوهشگران پس از گذشت ۱۷ سال از کشف تفاوت میان دو سویه آبله میمون، همچنان در تلاشاند تا خصوصیات ژنتیکی را که باعث قدرت عفونتزایی بیشتر و مسریتر بودن سویه آفریقای مرکزی یا همان کنگو نسبت به سویه غرب آفریقا میشود، دقیقا شناسایی کنند.
به گفته لفکوویتس، ژنوم ویروسهای خانواده آبله اغلب اسرارآمیز است. ژنوم آبله میمون نسبت به بسیاری دیگر از ویروسها، بسیار بزرگتر و تقریبا شش برابر ژنوم سارس-کوو۲، ویروس عامل ابتلا به کوویدـ۱۹ است.
ریچل راپر، ویروسشناس، میگوید این بدان معناست که تحقیق درباره آن هم شش برابر سختتر است.
گوستاوو پالاسیوس، دلیل دیگر برای ندانستن کافی درباره ژنوم ویروس آبله میمون را کمبود منابع اختصاص داده شده به پژوهش درباره آبله میمون در آفریقا عنوان کرد.
آبله میمون در آفریقا سالهاست نگرانی جدی در حوزه سلامت عموم بوده است.
ویروسشناسان در حال حاضر تا حدودی سردرگماند چرا که توالیبندیهای ژنومی محدودی در اختیار دارند تا بتوانند توالیبندی فعلی آبله میمون را با آنها مقایسه کنند. پالاسیوس گفت که سازمانهای ارائهدهنده کمک مالی برای پژوهش، به بیش از یک دهه اخطار دانشمندان درباره احتمال شیوع آبله میمون اعتنا نکرده بودند.
ایفدایو آدتیفا، رییس مرکز کنترل بیماریها در نیجریه معتقد است برخی ویروسشناسان آفریقایی که او با آنها گفتوگو داشته، از اینکه کمک مالی برای تحقیق و انتشار مقاله درباره آبله میمون به سختی به آنها تعلق میگرفته، آزردهخاطر بودند.
او گفت حالا که بیماری در خارج از مرزهای آفریقا شیوع پیدا کرده است، مقامهای بهداشت و درمان در جهان بهیکباره به این موضوع علاقهمند شدهاند.
آیا شیوع آبله میمون میتواند مهار شود؟
پالاسیوس بر این باور است که برای پی بردن به تکامل ویروس، توالیبندی ویروس در حیوانات مفید است.
ویروس آبله میمون حیوانات، به ویژه حیواناتی مانند سنجاب و موش فاضلاب را آلوده میکند اما دانشمندان هنوز نمیدانند چه حیواناتی در مناطق شیوع این بیماری در آفریقا، میزبان این ویروساند.
از زمان آغاز شیوع کنونی آبله میمون، بیشتر کشورها به خرید واکسن آبله روی آوردهاند که گمان میرود در برابر ابتلا به آبله میمون بسیار مؤثر باشد چرا که ویروس عامل هر دو بیماری مرتبط هستند.
بنا بر اطلاعات مرکز کنترل و پیشگیری بیماریها در آمریکا، برخلاف واکسن کوویدـ۱۹ که دو هفته طول میکشد تا در برابر ابتلا به بیماری به فرد مصونیت دهد، واکسن آبله تنها چهار روز پس از قرار گرفتن فرد در معرض ویروس و به دلیل مدت نهفتگی طولانی ویروس آبله میمون، قادر است به فرد در برابر ابتلا به آن مصونیت مدهد.
با در نظر گرفتن این نکته، واکسن آبله ممکن است با استفاده از راهبرد «حلقه واکسیناسیون» مؤثر واقع شود. در این راهبرد، به اطرافیان فرد مبتلا به آبله میمون واکسن تزریق میشود.
آندریا مکالم، اپیدمیشناس، میگوید که سازمان کنترل و پیشگیری بیماریها هنوز به راهبرد اینچنینی برای واکسیناسیون متوسل نشده است. با وجود این، گزارش شبکه سیانان حاکی از آن است که ایالات متحده آمریکا تصمیم دارد برای برخی کارکنان بخش بهداشت و درمان که از افراد مبتلا به آبله میمون نگهداری میکنند واکسن آبله تجویز کند.
آن ریموین میگوید ممکن است بهتر باشد که به جز اطرافیان فرد مبتلا، گروههای آسیبپذیرتر نیز واکسن آبله تزریق کنند.
حتی اگر مقامهای بهداشت و درمان بتوانند سیر شیوع فعلی آبله میمون در انسان را متوقف کنند، ویروسشناسان همچنان نگراناند که این بیماری با سرایت به حیوانات، میزبانهای جدیدی بیابد. وقتی ویروس در بین حیوانات میزبان جدیدی پیدا کند، احتمال سرایت دوباره و دوباره آن به انسان بالا خواهد رفت، حتی در کشورهایی که حیوان میزبان این ویروس در آنها شناسایی نشده باشد.
سازمان کنترل پیشگیری و بیماریهای اروپا با اشاره به چنین احتمالی امکان آن را «بسیار کم» دانست اما همچنان تأکید کرد که حیوانات خانگی جونده، از جمله خوکچه هندی و همستر که صاحبان آنها به آبله میمون مبتلا میشوند باید در مراکز متعلق به دولت قرنطینه و رصد یا کشته شوند تا احتمال انتقال بیماری به حیوانات کم شود.
برنی ماس هم احتمال چنین رخدادی را کم عنوان کرد اما گفت نگرانی اصلی دانشمندان این است که دیرهنگام به سرایت بیماری بین حیوان و انسان پی ببرند چرا که حیوانات معمولا علایم بارز بیماری را که انسانها از خود نشان میدهند، ندارند.
آیا سرایت ویروس این بار متفاوت از دفعات پیش است؟
ویروس آبله میمون از طریق تماس نزدیک با زخم، ترشحات بدن و قطرات تنفسی فرد یا حیوان مبتلا، منتقل میشود. اما مقامهای بهداشت و درمان، از سکس نیز به عنوان یکی از عوامل احتمالی سرایت بیماری سخن میگویند.
آن ریموین میگوید موارد ابتلای مرتبط با رابطه جنسی به این معنا نیست که ویروس در این موارد مسریتر است یا از راه جنسی منتقل میشود بلکه به این معناست که ویروس از طریق تماس نزدیک انتقال مییابد.
ریچل راپر هم میگوید همچنین برخلاف ویروس سارس-کوو۲، عامل بیماری کوویدـ۱۹ که آنچنان بر روی سطوح زنده نمیماند، ویروسهای خانواده آبله میتوانند تا مدت طولانی در خارج بدن زنده بمانند که این خود سطوحی همچون رختخواب یا دستگیره در را به ناقل احتمالی سرایت تبدیل میکند.
گرچه مقامهای بهداشت و درمان در جهان اشاره کردهاند اکثر موارد ابتلا به آبله میمون در رابطه جنسی مرد با مرد رخ داده است اما آن ریموین تأکید میکند که محتملترین توضیح ممکن این است که ویروس پس از راه یافتن به جمع این دسته از مردان، در میان آنها سرایت یافته است.
آندریا مکالم، اپیدمیشناس، گفت تمام توجه جدیدی که متوجه بیماری آبله میمون شده، تأکیدی بر آن است که دانشمندان چقدر نیاز دارند درباره این ویروس بدانند.
او تأکید کرد هنگامی که وضعیت آبله میمون آرام بگیرد، پژوهشگران باید «درستوحسابی» به اینکه در پژوهش درباره این بیماری، اولویت باید به چه چیز تعلق بگیرد، فکر کنند.