در پی حمله به سلمان رشدی، نویسنده بریتانیایی-آمریکایی هندیتبار و نویسنده رمان معروف «آیات شیطانی»، سوالهایی از این دست مطرح میشود که او کیست و سوءقصد به جانش که در نهایت اتفاق افتاد، بر بستر کدام وقایع شکل گرفت؟
رشدی روز جمعه ۲۱ مرداد ماه برای سخنرانی به مؤسسه چاتاکوا در نیویورک رفت. او روی صحنه بود که هادی مطر، مهاجم ۲۴ ساله، دواندوان خودش را به او رساند و با زدن ضربات پیاپی چاقو به گردن و شکمش، او را مجروح کرد.
ظفر رشدی، پسر سلمان رشدی، چند روز پس از حمله به او گفت که پدرش را از دستگاه کمکتنفسی جدا کردهاند و او قادر به صحبت کردن است و شوخطبعی همیشگیاش همچنان برجاست.
گرچه برخی جراحات وارد شده به سلمان رشدی آهستهآهسته بهبود مییابد اما زندگی و سلامت او برای باقی عمر از این جراحتها متأثر خواهد بود.
سلمان رشدی کیست؟
سلمان رشدی به بیان خودش یک «خداناباور تندرو» ساکن نیویورک است که چهار بار ازدواج کرده و دو فرزند دارد.
او نویسندهای سرشناس، مؤلف ۱۴ کتاب، صاحب نشان شوالیه برای خدماتش در حوزه ادبیات و برنده جایزه ادبی «بوکر» است.
بخش مهم شهرت رشدی اما معروفیتی است که آن را از انتشار رمان «آیات شیطانی» به دست آورده است؛ رمانی که انتشارات پنگوئن بریتانیا آن را از بحثبرانگیزترین کتابهای عصر جدید خوانده است.
رشدی ۷۵ ساله در خانواده مسلمان، اهل کشمیر و دو ماه پس از استقلال هند از بریتانیا، در بمبئی زاده شد.
هنگامی که ۱۴ ساله بود به بریتانیا فرستاده شد تا در مدرسه شبانهروزی در شهر راگبی درس بخواند. رشدی پس از فارغالتحصیل شدن در رشته تاریخ از دانشگاه کمبریج، شهروند بریتانیا شد.
او حین نوشتن رمانهایش برای مدتی کوتاه بازیگری را هم تجربه کرد و زمانی هم شعارنویس یک آژانس تبلیغاتی شد.
رمان نخستین رشدی با موفقیت چندانی روبهرو نشد اما صاحبنظران ادبی او را نویسندهای آتیهدار توصیف کردند. رشدی پنج سال را بر سر نوشتن رمان دوم خود، «کودکان نیمهشب» گذاشت. این رمان در سال ۱۹۸۱ برنده جایزه ادبی «بوکر» شد و مورد تحسین منتقدان قرار گرفت و نیم میلیون نسخه از آن فروش رفت.
تهدیدها به مرگ از کجا شروع شد؟
رمان آیات شیطانی که رشدی در نگارش آن تا حدودی از زندگی پیامبر اسلام و داستان «نزول» الهام گرفته است، در بریتانیا مورد تحسین منتقدان ادبی قرار گرفت و جایزه ادبی «ویتبرد» بریتانیا را در سال ۱۹۸۸ از آن خود کرد.
ورق اما برای رشدی از موقعی برگشت که برخی مسلمانان گفتند کتاب آیات شیطانی او حاوی متون کفرآمیزی است که باورهای آنان را مسخره کرده است.
در پی انتشار این رمان، هزاران مسلمان در بریتانیا تظاهرات به راه انداختند و بسیاری از آنها کتاب او را در ملاء عام سوزاندند.
حدود یک سال پس از انتشار این کتاب و در تاریخ ۲۵ بهمن ۱۳۶۷، روحالله خمینی فتوای قتل سلمان رشدی را صادر کرد.
این روز مصادف با ۱۴ فوریه ۱۹۸۹ بود که رشدی آن را به طنز «ولنتاین بینمک» خود خوانده بود.
در پی فتوای خمینی، سیل اخبار درباره او به رسانههای جهان سرازیر شد.
رشدی با همسرش پنهان شد و پلیس بریتانیا برای او محافظ شخصی مقرر کرد. رشدی بیشتر سالهای دهه ۹۰ میلادی را در اختفا سپری کرد.
او در مدت اختفا از انتشار رمانی که باعث «جریحهدار شدن احساسات مسلمانان شده بود» اظهار تأسف کرد اما فتوای قتل او سر جای خود باقی ماند. برای قتل رشدی، جایزه سه میلیون دلاری تعیین شده بود که در طول زمان به رقم آن افزوده شد.
در بخشی از فتوای خمینی درباره رشدی آمده است: «به اطلاع مسلمانان غیور سراسر جهان میرسانم، مؤلف کتاب آیات شیطانی که علیه اسلام و پیامبر و قرآن، تنظیم و چاپ و منتشر شده است و همچنین ناشران مطلع از محتوای آن، محکوم به اعداماند. از مسلمانان غیور میخواهم تا در هر نقطه که آنان را یافتند، سریعا آنها را اعدام کنند.»
پس از صدور فتوا چه اتفاقی افتاد؟
پیش از حمله اخیر به سلمان رشدی، او و مترجمان کتاب آیات شیطانی چندین بار هدف اقدام به قتل قرار گرفتند.
در سال ۱۹۹۱، هیتوشی ایگاراشی، مترجم رمان آیات شیطانی به زبان ژاپنی، در اتاقش در دانشگاه سوکوبای ژاپن با ضربات چاقوی مهاجمی ناشناس از پا درآمد.
پیش از آن مترجم کتاب به زبان ایتالیایی هم در آپارتمانش در شهر میلان ایتالیا، با ضربات چاقو زخمی شده بود اما جان به در برد.
به مترجم رمان به زبان نروژی هم با گلوله شلیک شد اما زنده ماند.
در بمبئی، زادگاه سلمان رشدی، دستکم ۱۲ تن در جریان تظاهرات مسلمانان در اعتراض به انتشار رمان آیات شیطانی کشته شدند.
به سفارت بریتانیا در تهران هم سنگاندازی شد و بسیاری از کشورهای اروپایی سفیرانشان را از تهران فراخواندند.
هیچکدام از این جریانات اما جلوی موفقیت رمان آیات شیطانی را نگرفت و این کتاب همچنان در صدر کتابهای پرفروش ماند.
سلمان رشدی پیش از حمله اخیر به او، پس از سالها به اختفا رانده شدن، تازه داشت نفسی تازه میکرد.
او چند هفته پیش در مصاحبه با یک مجله آلمانی، زندگی خود را پس از سالها مخفی شدن «نسبتا عادی» توصیف کرده بود و خود را فردی «خوشبین» خوانده بود.
او گفته بود فتوای روحالله خمینی مدتها قبل صادر شده است غافل از اینکه تهدید به مرگ همواره مانند سایه، او را دنبال کرده و شاید همچنان میکند.
پیش از این علی خامنهای، رهبر جمهوری اسلامی، حکم کشتن رشدی را تیری خوانده بود که تا بر هدف ننشیند، از پا نخواهد نشست.
انتشار آیات شیطانی در چه کشورهایی ممنوع است؟
هند نخستین کشوری بود که چاپ و انتشار آیات شیطانی را ممنوع کرد. در پی آن پاکستان و پس از این کشور بسیاری از کشورهای مسلمان جنوب آسیا با این ممنوعیت همراه شدند.
انتشار آیات شیطانی در کشورهایی همچون بنگلادش، سودان، آفریقای جنوبی، سریلانکا، کنیا، تایلند، تانزانیا، اندونزی، سنگاپور و ونزوئلا هم ممنوع اعلام شده است.