بنا بر یک پژوهش جدید، گرمایش زمین، شیوع و تأثیر ۵۸ درصد بیماریهای عفونی انسان، از بیماریهای قابلانتقال از راه آب گرفته تا بیماریهای کشنده همچون طاعون را بدتر خواهد کرد.
محققان حوزه محیط زیست و سلامت در دانشگاه گوتنبرگ و دانشگاه هاوایی در تحقیقی مشترک به این نتایج دست یافتند.
تیم محققان، مقالات علمی مربوط به «عوامل بیماریزا شناختهشده» را که طی دههها نگارش و انتشار یافته، مرور کردند تا نقشهای از احتمال وخامت خطراتی که با گرمایش زمین متوجه انسان خواهد شد، ترسیم کنند.
ارقام به دست آمده تکاندهنده است: بنا بر دادهها، از ۳۷۵ بیماریای که انسان را درگیر میکند، ۲۱۸ بیماری (به عبارتی بیش از نیمی از آنها) از گرمایش کره زمین متأثر خواهند شد.
برای مثال، سرازیر شدن سیل میتواند موجب شیوع بیماری هپاتیت شود، بالا رفتن دما میتواند طول عمر پشههای ناقل بیماری مالاریا را بیشتر کند و خشکسالی میتواند جوندگان ناقل ویروس «هانتا» را در جستوجوی غذا به مناطقی براند که نباید.
با در نظر گرفتن نقش گرمایش زمین و تأثیر آن بر ۱۰۰۰ راه انتقال بیماریهای عفونی و افزایش مخاطرات مرتبط با آن در جهان، انتظار از جوامع برای وفق دادن خود با تمامی ایندست تغییرات، گزینه واقعگرایانهای نیست.
این است که جهان باید انتشار گازهای گلخانهای را که عامل گرمایش جهانی است کاهش دهد تا احتمال وقوع چنین مخاطراتی را کم کند.
سلامت انسان متأثر از تغییرات اقلیمی در جهان
توانایی جلوگیری از وقوع بحرانهای سلامت در جهان مستلزم درک جامع بشر از راههای انتقال بیماریها و مقیاس خطراتی است که بحرانهای اقلیمی میتواند برای سلامت انسان ایجاد کند.
دانشمندان در پژوهش مذکور بر ۱۰ مورد از مخاطرات تغییرات اقلیمی تمرکز کردند که مرتبط با بالا رفتن انتشار گازهای گلخانهای در جهان است. این ۱۰ خطر عبارتند از گرمایش جو، موج گرما، خشکسالی، آتشسوزی جنگلها و مراتع، بارانهای سیلآسا و برف سنگین، سیل، طوفان، افزایش سطح آب دریاها، گرم شدن اقیانوسها و تغییر پوشش گیاهی.
محققان سپس به دنبال مرور پژوهشهایی رفتند که بررسی خاص و کمّی از وقوع بیماریهای انسانی مرتبط با چنین مخاطراتی ارائه داده بودند.
مرور ۷۷ هزار مقاله علمی که ۸۳۰ مقاله آن درباره مخاطرات تغییرات اقلیمی و تأثیر آن بر نوعی خاص از بیماری در منطقهای خاص و در دورهای خاص متمرکز بود، دانشمندان را قادر ساخت پایگاه دادههایی از مخاطرات اقلیمی، راههای انتقال بیماری، عوامل بیماریزا و بیماریها تهیه کنند.
اغلب بیماریهایی که با تغییرات اقلیمی بدتر میشوند بیماریهای «از طریق ناقل جاندار» هستند؛ مثلا آنهایی که از طریق پشه، خفاش یا جوندگان سرایت مییابند.
با بررسی نوع مخاطرات اقلیمی مشخص شد شیوع ۱۶۰ بیماری (به عبارتی اغلب بیماریها) با گرمایش جوی، ۱۲۲ بیماری با بارش سنگین برف و باران و ۱۲۱ بیماری با سیل بدتر میشود.
تغییرات اقلیمی چطور بر خطر عوامل بیماریزا اثرگذار است؟
بر اساس یافتههای پژوهشگران، فعل و انفعالات بین خطرات زیستمحیطی با عوامل بیماریزا و انسانها از چهار راه مهم صورت میگیرد:
۱) مخاطرات مرتبط با تغییرات اقلیمی، عوامل بیماریزا را به مردم نزدیکتر میکند:
در برخی موارد، مخاطرات ناشی از تغییرات اقلیمی طیفی از حیوانات و جانداران را درگیر میکند که میتوانند ناقل بیماریهای خطرناک برای انسان باشند.
به عنوان مثال، گرمایش یا تغییرات در الگوی بارندگی میتواند توزیع جمعیت پشهها را تغییر دهد. پشهها ناقل بسیاری از بیماریها هستند. در دهههای اخیر تغییرات جغرافیایی در شیوع بیماریهایی همچون مالاریا و دانگ یا تب استخوانشکن که پشه عامل انتقال آنهاست، با مخاطرات اقلیمی مرتبط بوده است.
۲) مخاطرات مرتبط با تغییرات اقلیمی، مردم را به عوامل بیماریزا نزدیکتر میکند:
بلایای اقلیمی همچنین با تغییر الگوی رفتار انسان، راههایی را که احتمال قرار گرفتن آنها را در معرض موارد بیماریزا بیشتر میکند، افزایش میدهد. مثلا در طی موج گرما، مردم بیشتر آبتنی میکنند که همین کار میتواند به شیوع بیماریهای قابل سرایت از راه آب دامن بزند.
۳) مخاطرات مرتبط با تغییرات اقلیمی عوامل بیماریزا را افزایش میدهند:
در برخی موارد، حوادث مرتبط با تغییرات اقلیمی یا به ایجاد شرایط زیستمحیطیای میانجامد که برای عوامل بیماریزا فرصتی است به منظور ارتباط با ناقل و یا توانایی عوامل بیماریزا را برای ایجاد بیماریهای وخیم در انسان بیشتر میکند.
مثلا آب راکد ناشی از بارندگی سنگین و سیل میتواند بستری مناسب برای زاد و ولد پشه فراهم بیاورد که در نهایت به افزایش سرایت بیماریهایی همچون تب زرد، دانگ، مالاریا، تب نیل غربی یا لیشمانیاز منجر میشود.
تحقیقات نشان میدهند بالا رفتن دما همچنین میتواند ویروسها را نسبت به گرما مقاومتر کند و در نتیجه به شدت وخامت بیماری منجر شود چرا که عوامل بیماریزا اینگونه میتوانند هر چه بیشتر و بهتر با تب در بدن انسان خود را وفق دهند.
برخی دیگر از پژوهشها نیز نشان میدهند بالا رفتن دمای هوا در جهان موجب میشود بیماریها و عفونتهای قارچی نسبت به گرما مقاومتر شوند و در نتیجه راحتتر انسان را مبتلا کنند.
۴) مخاطرات مرتبط با تغییرات اقلیمی توانایی بدن انسان برای مقاومت در برابر عوامل بیماریزا را کاهش میدهند:
مخاطرات مرتبط با تغییرات اقلیمی میتوانند از دو راه عمده بر توانایی بدن انسان برای مبارزه با عوامل بیماریزا تأثیر بگذارند: یک اینکه این مخاطرات میتوانند مردم را در شرایط پرخطرتر گرفتار کنند. مثلا هنگامی که آسیب ناشی از بلایای مرتبط با تغییرات اقلیمی موجب شود مردم مجبور شوند در محیطی پر ازدحام جمع شوند و خطر برای آنها به دلیل در معرض عوامل بیماریزا قرار گرفتن و کمبود بهداشت، افزایش یابد.
چنین مخاطراتی همچنین میتوانند توانایی بدن را برای مبارزه با عوامل بیماریزا پایین بیاورند. زندگی در دوران مخاطرات اقلیمی همچنین میتواند ترشح هورمون کورتیزول ناشی از استرس را بیشتر کند و به کاهش در پاسخ سیستم ایمنی بدن بینجامد.
چه میتوان کرد؟
تغییرات اقلیمی تهدیدهای قابل توجهی برای زندگی انسان، سلامت و رفاه اجتماعی-اقتصادی هستند. ترسیم نقشه محققان از بیماریهای عفونی که با چنین تغییراتی بدتر خواهد شد، نشان دهنده وسعت چنین تهدیدی است.
به باور دانشمندان، بشر برای کاهش چنین خطراتی باید ترمز انتشار گازهای گلخانهای را که موجب گرمایش کره زمین شده است، بکشد.