نشریه علمی «نیچر» با انسیه عرفانی، استاد مستعفی فیزیک، درباره علت استعفای او و مواردی دیگر گفتوگو کرده است. این استاد سابق بخش فیزیک موسسه تحصیلات تکمیلی علوم پایه زنجان و کیهانشناس با تمرکز بر ماده تاریک، با آغاز اعتراضات سراسری استعفا داد و اکنون در «مکان امن» به سر میبرد.
یک ماه است که خیزش سراسری شهروندان علیه جمهوری اسلامی، ایران را درنوردیده است. خیزشی که جرقه آن جان باختن مهسا امینی ۲۲ ساله در بازداشتگاه گشت ارشاد بود.
حالا بیشتر دانشگاهها عملا بستهاند. دانشگاه شریف، از دانشگاههای برجسته در ایران هم با بدترین سرکوبها روبهرو شد.
نشریه علمی نیچر در مصاحبه با انسیه عرفانی، استاد فیزیک، درباره علت استعفای او و مواردی دیگر گفتوگو کرده است.
عرفانی، استاد مستعفی بخش فیزیک موسسه تحصیلات تکمیلی علوم پایه زنجان و کیهانشناس، با تمرکز بر ماده تاریک است. او روز اول مهر ماه استعفا داد و حالا در یک «مکان امن» به سر میبرد.
او به نیچر میگوید: «چرا باید در نظام دیکتاتوری وحشیانه بمانم؟ ... نمیتوانم وقتی در خیابانهای ایران خون راه افتاده است، سکوت کنم.»
نیچر: چرا استعفا دادید؟
عرفانی: پس از مرگ مهسا امینی، دانشجویان شعار میدادند «خیابونا غرق خون، استادامون خفهخون!» ... به عنوان یک استاد دانشگاه، من به دانشجویان درس میدهم. پس نمیتوانستم سکوت کنم. اول مهر روز بازگشایی مدارس و دانشگاهها در ایران است و از کودکی، برایم خوشخاطره است. به خودم گفتم اگر بخواهم استعفا بدهم باید در همین روز استعفا بدهم چون ادامه تدریس دیگر معنا نداشت و ندارد.
نیچر: تدریس و تحقیق در دانشگاههای ایران چگونه است؟
عرفانی: دانشگاههای ایران تحت کنترل حکومت قرار دارند و وزیر علوم روسای دانشگاهها را منصوب میکند. معمولا کمیتههایی برای ارزیابی استادانی که برای مشاغل دانشگاهی اقدام میکنند وجود دارد. آخوندها -روحانیون- هم دیدگاه سیاسی استاد را ارزیابی میکنند. جدا از سنجش علمی، باید ارزیابی غیرعلمی درباره پیشینه، خانواده و فعالیتهای سیاسی او هم انجام شود. اگر فرد در ارزیابی علمی تایید شود ولی در باقی موارد تایید نشود، قطعا استخدام نمیشود.
فشار بر زنان بسیار بیشتر است چرا که پوشش آنها هم مطابق با قوانین بررسی میشود و باید مواظب آنچه میپوشند، میگویند و جوری که رفتار میکنند، باشند. صحبت از حقوق زنان مجاز نیست. مواردی از آزار جنسی به گوشم خورده است اما هیچکس نمیتواند از آنها حرفی بزند.
نیچر: به نظر میرسد شما مدتها بوده که ناراحت بودهاید.
عرفانی: تصور کنید برای حکومت کار میکنید. خب در شرایط فعلی از خودتان میپرسید چرا من باید در یک نظام دیکتاتوری وحشی بمانم؟ من نمیخواستم جزوی از آن باشم و به خاطر فضایی که در آن قرار داشتم، نمیتوانستم حرفی بزنم. نمیتوانستم کار مثبتی در آن انجام دهم و باید درباره همه چیز سکوت میکردم. در واقع نباید حرف میزدم با آن که در خیابان خون ریخته میشود.
نیچر: پژوهشگران چقدر به خیزش مردم ایران متعهدند؟
عرفانی: بیشتر استادان دانشگاه ساکت هستند چرا که مسوولان دانشگاهها، سمت دولت قرار دارند. اگر استادان به دانشجویان بپیوندند اخراج میشوند. دانشجویان معترض ممکن است یک یا دو ترم تعلیق شوند یا در شرایط بدتر، ممکن است از دانشگاه اخراج شوند یا ناچار به دانشگاه دیگری منتقل شوند اما شما به عنوان استاد دانشگاه، اگر اخراج شوید دیگر کاری برایتان وجود ندارد چون وارد لیست ممنوعه حکومت میشوید. با این حال بسیاری دانشگاهیان اعلام کردهاند تا زمانی که دانشجویان زندانی آزاد نشوند، تدریس نمیکنند.
نیچر: خیزش مردم ایران چه تفاوتی با اعتراضات گذشته دارد؟
عرفانی: این بار کاملا فرق میکند. پیشتر دانشجوها چند روزی اعتراض میکردند، بازداشت میشدند و بعد همهچیز به روال سابق بازمیگشت. هرگز حرفی از اعتصاب دانشجویان نبود. اعتصاب کردن کاملا جدید است. شعارهایی که سر میدهند هم عوض شده است. پیشتر میگفتند «زندانی سیاسی آزاد باید گردد» و حالا میگویند «مرگ بر دیکتاتور» ....
دانشجویان زن هم داخل دانشگاه حجاب از سر برمیدارند که قبلا سابقهستند، نداشت ا و در دانشگاههای ایران دیده نمیشد. دانشجویان خطوط قرمز بسیاری را رد کردهاند. بسیاری از استادان هم در حال استعفا دادن هستند و این هم بیسابقه است. این بار پژوهشگران ایرانی هم که از خارج کشور با دانشگاهیان داخل همکاری و اغلب درباره وقایع ایران سکوت میکردند، آنانی که در داخلند را حمایت میکنند.
نیچر: سرکوب دانشجویان دانشگاه شریف از چه جهت پراهمیت است؟
عرفانی: حکومت با حمله به دانشگاه شریف خطای بزرگی کرد. این دانشگاه، دانشگاه نخبگان علوم در ایران است و همه ما، در دوران مدرسهمان، آرزوی رفتن به این دانشگاه را داشتیم و آنچه در آن روی داده، همه ما را غمگین کرده است. چرا حکومت به شریف حمله کرد؟ فقط چون شعارهایی را که سر داده شده بود، نپسندیده بود؟
نیچر: جامعه جهانی علوم چطور باید به مردم ایران کمک کند؟
عرفانی: سیاستگذاران اعمال تحریمها را سبک و سنگین میکنند اما تحریمها زندگی همه ایرانیان را تحت تاثیر قرار میدهد. به عنوان استاد دانشگاه، اگر کارت بانک بینالمللی به من داده نشود، نمیتوانم پول کنفرانسهای خارج کشور را بپردازم، نمیتوانم کمکهزینه مالی بینالمللی بگیرم یا هزینه پرواز و هتل را در خارج بپردازم. اگر کمک مالی از هر سازمان بینالمللی به من بشود، باید پول را نقد به من بپردازند. گرفتن ویزا هم دردسر بزرگی است.
در علوم تجربی به ابز نیاز است و خریدن آنها هم به خاطر تحریمها ممکن نیست هر تلسکوپ بالای ۳۵ سانتیمتر تحریم است چون به نظر میرسد برای جاسوسی استفاده خواهد شد. فکر کنید تلسکوپ تحریم باشد! اگر کشورها میخواهند تحریمی بکنند باید وزیر علوم را تحریم کنند، روسای دانشگاه نباید راحت ویزا بگیرند و نباید قادر به همکاریهای بینالمللی باشند؛ مقامهایی که این افراد دارند بهخاطر توانایی علمیشان نیست. بلکه به دلیل رابطه نزدیک آنها با حکومت است.
نیچر: آیا دانشجویان میتوانند رژیم را سرنگون کنند؟
عرفانی: من در حوزه علوم اجتماعی صاحب تخصص نیستم. من سه سال پس از انقلاب اسلامی متولد شدم و نسل من دیگر قوانین این رژیم را برنمیتابد. دوران سکوت تمام شد. دیگر بس است. من دیگر سکوت نمیکنم. امیدوارم که دیگر افراد و نه فقط دانشگاهیان هم متوجه این مساله باشند. همه مسوولیت دارند که سکوت نکنند.