ترکیه و سوریه هنوز از شوک ناشی از زلزله ۱۷ بهمن ماه با بزرگی ۷/۸ قد راست نکرده بودند که زلزلهای با بزرگی ۶/۳، روز دوشنبه یکم اسفند ماه بار دیگر منطقه مرزی دو کشور را لرزاند و ویرانی بسیاری در شهر انطاکیه، مرکز استان ختای (هاتای) ترکیه بر جای گذاشت.
آمار جانباختگان زلزله دوشنبه دستکم هشت تن است و آمار کشتهشدگان زلزله ۱۷ بهمن هم از مرز ۴۷ هزار نفر گذشت. عجیب آن که تیمهای امداد و نجات در روزهای اخیر موفق شدهاند چندین نفر از مجروحان زمینلرزه ۱۷ بهمن را همچنان زنده از زیر آوار بیرون بیاورند.
حدود ۸۵ هزار ساختمان ویران شده، آسیب دیده یا در معرض تخریب ناگهانی هستند و هزاران تن نیز آواره شدهاند.
مولود چاووشاوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه، زلزله ۱۷ بهمن را بزرگترین فاجعه تاریخ این کشور خوانده و گفته است آنچه در واقعیت رخ داده، بسیار بدتر از آن چیزی است که در رسانهها نمایش داده میشود.
مرکز مدیریت حوادث اضطراری ترکیه اعلام کرده است انرژی آزاد شده زمینلرزه ۱۷ بهمن، معادل ۵۰۰ بمب اتمی بوده است.
پژوهشگران میگویند بناهای ساخته شده در ترکیه و سوریه همیشه در برابر زلزله آسیبپذیر بوده و وقوع بیش از یک دهه درگیری در سوریه هم در ویران شدن هر چه بیشتر آنها در اثر زلزله تاثیر داشته است.
وبسایت نیچر سراغ چهار پژوهشگر رفته و از آنان درباره علت زمینلرزه در ترکیه و سوریه پرسیده است.
ترکیه در قلب منطقه زلزله
دیوید روثری، استاد زمینشناسی میگوید قسمت اعظم ترکیه روی فلات (صفحه) آناتولی و بین دو گسل شمال آناتولی و غرب آناتولی قرار گرفته است.
این همان فلات زمینساختی است که «صفحه» عربستان از جمله سوریه را حرکت میدهد. این صفحه رو به شمال حرکت و با لبه جنوبی اوراسیا برخورد میکند و ترکیه را با فشار به سمت غرب میراند.
ترکیه سالی دو سانتیمتر در گسل شرق آناتولی جابهجا میشود و زمینلرزه اخیر در اثر درگیر شدن نیمی از این گسل در زلزله ایجاد شد.
یک زمینشناس ساکن استانبول هم میگوید مردم ترکیه میدانستند در برابر زلزله آسیبپذیرند و وقوع زلزله جای تعجب نداشت.
این زمینشناس تنها چندین روز پیش از وقوع زلزله اخیر، در شهرهای آدانا، طرسوس و مرسین در غرب ترکیه، کارگاههای «آگاهی درباره زلزله» برگزار کرده بود.
کانون زمینلرزه اخیر اما در ۲۶ کیلومتری شرق شهر نورداغی در منطقه غازی عینتاب و در عمق ۱۷/۹ کیلومتری بود.
جنگ پیش از زلزله تن ساختمانها را لرزانده بود
مرگ ناشی از زلزله اغلب با فروریختن بناها و ساختمانها رخ میدهد. بسیاری از مردم ترکیه در ساختمانهایی سکونت دارند که به احتمال بسیار زیاد، به دلیل سازه «غیرمسلح» و قاب بتونی کوتاه (ستون کوتاه) آنها، با لرزش، ویران میشوند.
بر اساس یک پژوهش منتشر شده در سال ۲۰۲۲ در آنکارا، مرکز شهر غازی عینتاب در صورت وقوع زلزلهای با بزرگی ۶/۵ آسیب «متوسط تا جدی» میدید و این به دلیل این است که بیشتر ساختمانهای واقع در این منطقه، سازههایی با آجر کوتاه هستند که تنگاتنگ هم بنا شدهاند.
در سال ۱۹۹۹ وقوع زلزلهای با بزرگی ۷/۴ در ۱۱ کیلومتری جنوب شرق ازمیت ترکیه بیش از ۱۷ هزار نفر را به کام مرگ کشاند و بیش از ۲۵۰ هزار تن را بیخانمان کرد.
پس از این ضایعه، دولت ترکیه از سیستمی برای بنای ساختمانهای جدید و بیمه زلزله اجباری خبر داد. با این حال بسیاری از ساختمانهایی که در زلزله اخیر ترکیه آسیب دیدند پیش از سال ۲۰۰۰ بنا شده بودند.
وضعیت در سوریه حتی بغرنجتر است و جنگ ۱۱ ساله در این کشور، اعمال استانداردهایی برای بنا کردن ساختمان را غیرممکن کرده است.
زلزلهای که شمال شرق سوریه را لرزاند و ساختمانهایی که در حلب و ادلب فرو ریختند، برخی همان بناهایی بودند که در جنگ آسیب دیده و با مصالح کمکیفیت یا به قول راثری «با هر چه دم دست بوده» بازسازی شده بودند.
راثری میگوید که چنین ساختمانهایی احتمالا از آنهایی که تا حدودی هزینه بیشتری صرفشان شده بود زودتر فروریختهاند ولی باید باز هم صبر کرد و دید علت ویرانی بناها چه بوده است.
پژوهشگران میگویند وضعیت زلزلهزدگان با بدتر شدن هوا دشوارتر خواهد شد و پسلرزهها هم تا هفتهها و ماهها ادامه خواهد داشت.
یک محقق با هشدار درباره کاهش درجه هوا در مناطق زلزلهزده در ترکیه و سوریه میگوید که شانس نجات دادن افراد روز به روز کمتر میشود و اگر از زیر آوار بیرون کشیده نشوند، از سرما یخ خواهند زد.