۲۴ آوریل، سالروز نسلکشی ارامنه، آغاز دورهای از یادبود آن است که طی روزهای پس از آن ادامه مییابد؛ یادآوری واقعهای که در آن دولت عثمانی ۱/۵ میلیون ارمنی را قتلعام کرد.
با وجود گذشت ۱۰۸ سال از این کشتار بزرگ اما هنوز نسلکشی ارامنه به پایان نرسیده چرا که دولت ترکیه مدام بر پروژه انکار این نسلکشی سوار است و انکار نسلکشی، پرده آخر نسلکشی است.
از سوی دیگر آذربایجان هم به پشتگرمی ترکیه همچنان بر طبل نسلکشی دوباره میکوبد و تهدید و جنایت دولت این کشور علیه ارمنیها تمامی ندارد.
یادداشت منتشر شده در تایم به قلم توماس بکر، از محققان ارشد دانشگاه شبکه حقوق بشر را درباره این موضوع، در زیر بخوانید. بکر در سال ۲۰۲۲ سه بار با کمیتهای حقیقتیاب متشکل از دانشگاهیان، وکیلان، محققان و دانشجویان این دانشگاه و دیگر دانشگاهها و پروژهها، روانه ارمنستان شد.
از سال ۱۹۱۵ بدین سو، ۲۴ آوریل یادبود سالروز نسلکشی ارامنه بوده است اما امسال این یادبود جور دیگری بود: در سال ۲۰۲۳، همچنان جنایاتی در حق ارمنیها روا داشته میشود که جهان بیتفاوت به نظاره آنها نشسته است.
طی سال ۲۰۲۲، ارمنیها قربانی نقص عضو، ناقصسازی جنسی، نابودی فرهنگی و انسانزدایی بودهاند و در بیم حملهای دوباره زندگی کردهاند.
در چنین وضعیتی، ارمنستان به بحرانی انسانی دچار شده؛ آذربایجان خانوادهها و محمولههای غذا و دارو را از مرز ارمنستان برمیگرداند. اقدامی که با محکومیت دیوان کیفری بینالمللی و همچنین وزارت امور خارجه آمریکا روبهرو شده است.
تهدید جان ارمنیها در سپتامبر ۲۰۲۰ بار دیگر از سر گرفته شد. آذربایجان به منطقه ناگورنو-قرهباغ حمله کرد. منطقهای محل مناقشه که بیشتر ساکنان آن ارمنیاند اما از نظر بینالمللی، بخشی از آذربایجان شناخته میشود که منشا این شناخت جهانی هم مرزکشی اتحاد جماهیر شوروی است که زمانی بر این منطقه حاکم بوده است.
اقدام آذربایجان آغاز جنگی ۴۴ روزه بود که بیش از شش هزار و ۵۰۰ تن در آن کشته و دهها هزار تن آواره شدند. با اعلام آتشبس در دسامبر ۲۰۲۰، آذربایجان کنترل قسمت اعظم ناگورنو-قرهباغ را بر عهده گرفت.
در چشم جهان، درگیری آذربایجان و ارمنستان پس از ۴۴ روز تمام شد اما:
طبق مشاهدات نگارنده طی سه سفر به ارمنستان با کمیته حقیقتیاب، آزار ارمنیها در منطقه ناگورنو-قرهباغ با کشتار تبعیضآمیز، شکنجه و بازداشتهای خودسرانه به دست آذربایجان و با مصونیت عاملان آن انجام میگیرد.
در ماه مارس ۲۰۲۲، کمیته حقیقتیاب مذکور، شواهدی از بمباران تازه ساختمانها، خانهها، یک گورستان و مناطق توریستی ارمنستان ثبت کرد.
این کمیته در راهروی مدارسی قدم زد که نقاشی کودکان از خانههای آتشگرفتهشان به دیوارهایش چسبانده شده بود. روی دیوارها، دستورالعملهایی برای کودکان برای شناسایی بمب خوشهای و دیگر بمبهای خنثینشده هم چسبانده شده بود.
تکاندهندهترین سند، ویدیویی بود که زنی پیش از فرار از روستایش، از سلاخی (سر بریدن و قطع عضو) همسایگانش به دست سربازان آذربایجانی ضبط کرده بود.
کمیته حقیقتیاب همچنین با قربانیان شکنجه و خانوادههای آواره دیدار کرد و باید طی این دیدارها هوشیار میبود چرا که سربازان آذربایجانی در مرز ارمنستان دیدهبانی بنا کرده بودند و به هر کسی که در تیررسشان بود شلیک میکردند.
اینها همه در حالی است که آمادگی (برای نسلکشی)، تعقیب و آزار، انسانزدایی و انکار، هر یک، مرحلهای از نسلکشی محسوب میشود؛ موردی که دیدبان نسلکشی را بر آن داشته هشدار نسلکشی درباره کشتار ارمنیها به دست نیروهای آذربایجان صادر کند.
جامعه بینالملل از جمله آمریکا هم زنگ هشدار را به صدا درآورده است.
مقامهای ایالات متحده، در جریان جنگ ۴۴ روزه نیز خواستار قطع کمک اقتصادی به آذربایجان شده بودند اما آذربایجان از زیر جرایمی که در آن جنگ مرتکب شده بود قسر در رفت و جامعه بینالملل نتوانست این کشور را پاسخگو کند.
جو بایدن، رییسجمهوری آمریکا، دو سال پیش نسلکشی ارامنه را به رسمیت شناخت و قول پیگیری و حمایت داد.
اگر قرار باشد نه فقط پای کلام که پای عمل هم در میان باشد، دولت آمریکا باید وارد میدان شود و حملات آذربایجان به ارمنیها در ناگورنو-قرهباغ را تقبیح و متوقف کند.
آنانی که جنایت فاحش در حق ارمنیها مرتکب شدند باید پاسخگوی اعمالشان باشند.
یکی از مسایلی که مدام در مصاحبه کمیته حقیقتیاب با ارمنیها مطرح شد این بود که ساکنان ناگورنو-قرهباغ مصرانه میگفتند جنایاتی که شاهد آن بودند بخشی از کارزاری بزرگتر برای پاکسازی ارمنیها از آن منطقه است. ممکن است برخی هشداردهنده بودن چنین ادعاهایی از سوی مردم را رد کنند اما اظهارات مقامهای بلند پایه آذربایجان از چیز دیگری حکایت میکند.
طی یک دهه گذشته، مقامهای آذربایجان به همان زبان و بیانی که در هولوکاست و نسلکشی روآندا استفاده میشد متوسل شدهاند و ارمنیها را «تومور سرطانی»، «مرضی نیازمند درمان» و ... خواندهاند.
در موردی تازه، الهام علیاف، رییسجمهوری آذربایجان، تهدید کرد که ارمنیها را «مثل سگ فراری میدهد» و آنها را «شفا میدهد» چون به ویروسی مبتلایند که به جانشان نفوذ کرده است.
از سوی دیگر تهدیدات آذربایجان درباره تصرف ارمنستان از زمان سر کار آمدن الهام علیاف هم نگرانکننده است.
به گفته او هدف آذربایجان «حذف کامل ارمنیهاست».
او به صراحت گفته که ارمنیها حق زندگی در منطقه ناگورنو-قرهباغ را ندارند.
علیاف همچنین گفته که ایروان، پایتخت ارمنستان، سرزمین تاریخی آذربایجانیهاست و آنها باید به آن برگردند و بازگشت به آن را «هدف سیاسی و استراتژیک» آذربایجان عنوان کرده است.
او اخیرا گفته بود ارمنیها روزی از خواب برمیخیزند و میبینند که پرچم آذربایجان بر فراز سر آنها به اهتزاز درآمده است.