تصویر «غزه» سالهاست که با جنگ و ویرانی گره خورده. جایی که درختان زیتوناش به عنوان «شاخههای صلح در منطقهای جنگزده» شهرت جهانی دارند. اما آیا میدانستید تالابهای غزه گذرگاه حیاتی برای حفظ میلیونها پرنده مهاجر هستند؟
یکی از شهرهای ساحلی دریای مدیترانه با دارا بودن ۴۲ کیلومتر خط ساحلی، محل تلاقی سه قاره آسیا، اروپا و آفریقا به علت تعصبات مذهبی و جنگهای ویرانگر، در دهههای اخیر اغلب تیتر رسانههای خبری جهان بوده؛ در حالی که طبیعت منحصر به فرد این منطقه در پس این اخبار از اولین قربانیان غفلت و خودخواهی انسان است.
در پی افزایش نگرانیها درباره نابودی تالابهای غزه در فلسطین، سازمان ملل متحد در تلاش است تا این تالابها را بازسازی کند.
یورونیوز در گزارشی، نگاهی داشته است به تلاشهای بینالمللی برای احیای این منطقه.
غزه در گذشتهای نه چندان دور
ساکنان غزه روزگاری را به یاد میآورند که ماهیها در تالابهای غزه شنا میکردند و هزاران پرنده مهاجر هر بهار و پاییز بر فراز آن اوج میگرفتند.
آن روزها، آب از تپههای الخلیل در کرانه باختری سرازیر میشد، در صحرای نقب میپیچید و قبل از رسیدن به دریای مدیترانه، تالابهای ساحلی مرکز غزه را پر میکرد و زندگی در سایهسار درختان زیتون در جریان بود.
کشمکش سیاسی و فاجعه زیستمحیطی
در دهه ۷۰ میلادی، اسرائیل با منحرف کردن مسیر آب در بالادست به سمت زمینهای خود، باعث کاهش جریان آب باران به نوار غزه شد.
همچنین ریختن فاضلاب و زباله از سوی شهرداریهای محلی به این دره، تالابهای غزه را در معرض نابودی تدریجی قرار داد.
در سال ۲۰۰۰ میلادی این منطقه از سوی تشکیلات خودگردان فلسطین بهعنوان ذخیرهگاه طبیعی اعلام شد تا از زوال بیشتر منابع طبیعی آن جلوگیری شود؛ هر چند این تصمیم در بهبود شرایط تاثیری نگذاشت.
پس از به قدرت رسیدن گروه شبهنظامی حماس در نوار غزه در سال ۲۰۰۷ میلادی، اسرائیل اقدام به محاصره هوایی، زمینی و دریایی این منطقه کرد.
این اقدام، تاسیسات تصفیه آب و زباله را با مشکلات زیرساختی، قطع برق و کمبود سوخت مواجه ساخت بهطوری که تا سال ۲۰۱۷ میلادی به علت آلودگی حدود ۷۳ درصد از سواحل غزه برای شنا ناامن اعلام شدند.
یسر الاطرش، مشاور آب و محیط زیست که تاثیر مخرب آلودگی بر حیات وحش و سلامت عمومی در غزه را مطالعه میکند، میگوید: «تالابهای غزه به فاجعه زیست محیطی تبدیل شدهاند؛ منطقهای خطرناک برای گونههای جانوری، گیاهی و ساکنانی که از وجود انگلها، عفونتها و بیماریها رنج میبرند.»
او توضیح میدهد که در طول بارش بارانهای شدید، اسرائیل آب را بهسوی پاییندست رها میکند و همین امر منجر به وقوع سیلابهای فاجعهبار در مناطق مسکونی و زمینهای زراعی میشود.
بنا بر اعلام یورونیوز، سازمان آب اسرائیل به درخواست مصاحبه برای توضیح در این مورد پاسخ نداده است.
امکان احیای تالابهای غزه
خبر خوش اما این است که با وجود دههها غفلت، کاهش ورود آب شیرین به دره، توسعه مناطق شهری و انباشت زباله، این تالابها هنوز زنده هستند.
بر همین اساس یک پروژه ۴۶ میلیون یورویی از سوی برنامه توسعه سازمان ملل متحد با هدف احیای تالابهای غزه به عنوان ذخیرهگاه طبیعی در زمستان سال ۲۰۱۸ میلادی آغاز به کار کرد. پروژهای امیدبخش برای احیای آنچه ویران شده است. این پروژه ۱۰ ساله با هدف ایجاد یک منطقه محیط زیستی و تفریحی برای مردم غزه با کمک بلژیک، نروژ و ژاپن کار خود را آغاز کرده است.
احمد حلس، رییس موسسه ملی محیطزیست و توسعه غزه توضیح میدهد: «اکنون زمان مناسب برای توسعه تالابهاست زیرا با تاسیس تصفیهخانه فاضلاب در سال ۲۰۲۱، منبع آب قابل اتکایی برای تامین نیاز دره در اختیار داریم.»
ایوان هیل، نماینده ویژه مدیر برنامه توسعه سازمان ملل برای کمک به مردم فلسطین نیز میگوید: «مرحله اول این پروژه تضمین همکاری پنج شهرداری در اطراف تالابهای غزه و ایجاد یک شورای خدمات مشترک است. مرحله دوم شامل پاکسازی ۵۰ هزار تن زباله و تلاش برای جلوگیری از تخلیه غیرقانونی آن در این منطقه است.»
گام بعدی پروژه، تقویت خاکریزی دره برای کنترل سیلاب، بهبود کیفیت آب، احیای تنوع زیستی و کاشت گونههای گیاهی متناسب با منطقه است.
عبدالفتاح رابع، استاد مطالعات محیط زیست دانشگاه اسلامی غزه که در زمینه تنوع زیستی تخصص دارد، میگوید: «وضعیت در حال بهبود است. همین چند سال پیش بوی آنجا وحشتناک بود. اکنون میبینیم زندگی به دره بازمیگردد و حیواناتی که ناپدید شده بودند در حال بازگشت هستند.»
امید دوباره و تداوم مبارزه
با پیشرفت این پروژه، امید به احیای آنچه در یکی از محصورترین مناطق دنیا ویران شده است، بیشتر میشود.
این پروژه نه تنها برای نجات محیط زیست، بلکه در مورد بهبود معیشت در یکی از پرجمعیتترین مناطق جهان است.
اطرش میگوید: «تالابهای غزه اهمیت تاریخی دارند. آنها بخشی از میراث ما هستند و اهمیت بسیاری برای تنوع زیستی این منطقه دارند.»
از نظر هیل، این پروژه در مورد کیفیت زندگی، احساس عزت و غرور است: پروژهای برای ایجاد یک فضای تفریحی مناسب تا مردم بتوانند در آن راه بروند، نفس بکشند و استراحت کنند.
افزایش آگاهی درباره اهمیت این تالابها، نویدبخش حفظ دستاوردهای پروژه و پیشبرد آن است.
از سوی دیگر، نقش مقامات محلی نیز در اجرای قانون و تامین امنیت منطقه بسیار مهم است.
بر اساس گزارش یورو نیوز، حالا که غزه میتواند کمی نفس بکشد، بدون تردید تداوم احیای محیط زیست آن تاثیر بهسزایی در ثبات این منطقه خواهد داشت.