ترکیه پلی میان آسیا و اروپا، منطقهای استراتژیک که خیال داشتنش آرزوی هر فاتحی در طول تاریخ بوده، با عبور از فراز و نشیبهای فراوان همچنان پابرجاست. اما آیا این سرزمین و مردمانش از خیال تصاحب از سوی فاتحی دیگر در امان خواهند ماند و فردای انتخابات زندگی مردم آن مثل قبل خواهد بود؟
ترکیه نوین پس از فروپاشی امپراطوری عثمانی به کمک اندیشههای کمال مصطفی آتاتورک بنا نهاده شد. کشوری با اکثریت مسلمان که بر اساس قانون، دارای نظام جمهوری است و به صورت سکولار اداره میشود.
سکولاریسم یکی از اصول پایهای و تغییرناپذیر در ساختار حکومتی ترکیه به شمار میرود. اصولی که پایبندی به آنها، جامعه ترکیه را به مثالی موفق از زیست مسالمتآمیز اقوام و مذاهب گوناگون تبدیل کرده است.
این موفقیت برای تداوم ثبات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ترکیه ضروری به نظر میرسد، هر چند در سالهای اخیر با قدرت گرفتن اسلامگرایان و تضعیف آزادی بیان و رسانه از سوی دولت حاکم، این دو اصل اساسی و حیاتی به شدت در حال ضعیف شدن هستند.
آیا در این شرایط با آماده شدن ترکیه برای رایگیری در انتخابات ریاستجمهوری، ائتلاف اپوزسیون به رهبری کمال قلیچداراوغلو میتواند نقطه پایان دو دهه قدرت رجب طیب اردوغان باشد؟
آیا فردای انتخابات، زندگی مردم در ترکیه مثل روز پیش از آن خواهد بود؟ آیا این سرزمین و مردمانش از خیال تصاحب از سوی فاتحی دیگر در امان خواهند ماند؟
در فاصله دو روز مانده به انتخابات ریاستجمهوری ترکیه، روزنامه گاردین در گزارشی به توصیف فضای این کشور و شرایط کاندیداها پرداخته است.
ساز و کار انتخابات در ترکیه
انتخابات ریاستجمهوری در ترکیه هر پنج سال یکبار برگزار میشود و نامزدی که بتواند در دور اول بیش از ۵۰ درصد آرا را کسب کند، به عنوان رییسجمهوری انتخاب میشود. در غیر این صورت، انتخابات به فاصله دو هفته، در دور دوم بین دو نامزد با بالاترین آرا برگزار میشود.
انتخابات پارلمانی نیز همزمان با انتخابات ریاستجمهوری برگزار میشود و تعداد کرسیهایی که یک حزب در پارلمان ۶۰۰ نفری ترکیه به دست میآورد، مستقیما با تعداد آرایی که دریافت میکند، متناسب است؛ مشروط بر این که به تنهایی یا به عنوان بخشی از یک ائتلاف، حداقل هفت درصد از آرا را کسب کند.
شعبههای رایگیری در ترکیه روز یکشنبه ۲۴ اردیبهشت از ساعت هشت صبح به وقت محلی روی ۶۱ میلیون رای دهنده واجد شرایط باز میشود و رایگیری تا ساعت پنج بعدازظهر ادامه خواهد داشت.
انتظار میرود نتایج انتخابات تا عصر همان روز اعلام شود.
کاندیداهای ریاست جمهوری چه کسانی هستند؟
کاندیدای اصلی انتخابات ۲۰۲۳ ترکیه، رجب طیب اردوغان ۶۹ ساله است. کسی که قدرتمندترین رهبر این کشور پس از آتاتورک تاکنون به شمار میرود.
اردوغان با لغو سیستم پارلمانی در سال ۲۰۱۸ میلادی، ترکیه را از سکولاریسم دور و قدرت را در نهاد ریاست جمهوری متمرکز کرد.
او از کاخ هزار اتاقی خود در حومه آنکارا، سیاستهای دولت را دیکته میکند.
به گفته منتقدان، اردوغان دموکراسی را از بین برده، مخالفان را سرکوب کرده و رسانهها و قضات را تحت سیطره خود قرار داده است، به طوری که از سال ۲۰۱۰ میلادی، آزادی مطبوعات در این کشور به وضوح محدود شده است.
حامیان اردوغان اما او را ناجی کشور از تهدیدات امنیتی جدی مانند کودتای سال ۲۰۱۶ میلادی میدانند.
از سوی دیگر کمال قلیچداراوغلو، ملقب به «کمال بای»، نامزد ائتلاف ششگانه ملی (میز شش) در این رقابتها است.
کمال بای ۷۴ ساله، حسابدار بازنشسته و کارمند قدیمی، بیش از یک دهه رهبر اصلی اپوزیسیون ترکیه و حزب جمهوریخواه خلق بوده است و اکنون متعهد شده بسیاری از سیاستهای اردوغان را تغییر دهد.
این ائتلاف هدف خود را تلاش برای رسیدن به عدالت، مبارزه با فساد، بهبود آموزش، بازگرداندن استقلال بانک مرکزی، کاهش تورم، برچیده شدن ریاست اجرایی، بازگرداندن اختیارات پارلمان، بازگرداندن پناهندگان سوری و بهبود روابط با غرب میداند.
قلیچداراوغلو از حمایت حزب دموکراتیک خلق یعنی طرفداری کُردها برخوردار است؛ حزبی که در انتخابات سال ۲۰۱۸ میلادی سوم شد و ممکن است به دلیل ادعای وجود ارتباط بین برخی از اعضای آن با شبهنظامیان مسلح کُرد، با حکم دادگاه بسته شود.
منتقدان قلیچداراوغلو، او را به دلیل مخالفت با پیوستن سیاستمداران برجسته -مانند شهردار استانبول و آنکارا- به میز شش و کاهش شانس پیروزی ائتلاف در انتخابات، مورد انتقاد قرار میدهند.
در آخر سینان اوغان راستگرا بهعنوان کاندیدای مستقل، دیگر نامزد حاضر در انتخابات است.
محرم اینجه نیز یکی از کاندیداهای ریاست جمهوری ترکیه بود که انصراف داد. به گفته تحلیلگران، آرای او به سبد رقیب اصلی رجب طیب اردوغان، یعنی کمال قلیچداروغلو روانه میشود.
اینجه، سیاستمدار ناسیونالیست چپ میانه و رهبر حزب «مملکت» روز پنجشنبه ۲۱ اردیبهشت در یک کنفرانس مطبوعاتی انصراف خود را از نامزدی انتخابات ریاستجمهوری ترکیه اعلام کرد.
ترکیه در سایه دو دهه ریاست جمهوری اردوغان
در میان کشورهای اروپایی، تنها روسیه نرخ زندانی بالاتری نسبت به ترکیه دارد.
با توجه به سیاستهای سرکوبگر اردوغان و دولت تحت رهبری او، در دهه گذشته میزان زندانی شدن افراد در ترکیه تقریبا دو برابر شده است.
طبق آمار سالانه شورای اروپا، در سال ۲۰۲۱ میلادی، روسیه با ۳۲۸/۱ زندانی در هر ۱۰۰ هزار نفر و ترکیه با ۳۲۵/۴ زندانی در هر ۱۰۰ هزار نفر، بالاترین میزان زندانی در میان کشورهای اروپا را دارند.
منتقدان، سیاستهای اردوغان را دلیل اصلی بحران اقتصادی کشور، افزایش تورم به میزان ۸۵ درصد در سال گذشته و کاهش ارزش لیر ترکیه در برابر دلار آمریکا طی پنج سال گذشته میدانند.
از طرف دیگر اپوزیسیون، دولت را به سوءمدیریت در عملیات امدادرسانی در زمینلرزه بهمن ماه و پیامدهای ناشی از آن متهم میکند و دلیل اصلی این فاجعه را ضعف دولت اردوغان در نظارت بر اجرای قوانین ساختمانی میداند.
چرا انتخابات ترکیه، فراتر از ترکیه مهم است؟
در زمان اردوغان، ترکیه قدرت نظامی خود را در خاورمیانه بسط داده، بارها به شبهنظامیان کُرد در داخل خاک عراق حمله کرده و فراتر از آن، حملاتی را در سوریه ترتیب داده و تصمیم به حمایت نظامی از لیبی و آذربایجان گرفته است.
این کشور همچنین از نظر دیپلماتیک با عربستان سعودی، مصر، امارات متحده عربی و اسرائیل مشکلاتی دارد و با یونان و قبرس نیز بر سر مرز دریایی در شرق مدیترانه درگیر بوده. پس از خرید سیستم دفاع هوایی از روسیه نیز تحت تحریمهای صنعت تسلیحات ایالات متحده قرار گرفته است.
همچنین نزدیکی اردوغان به رییسجمهوری روسیه، ولادیمیر پوتین و عدم تمایل اخیر آنکارا در تایید درخواست سوئد و فنلاند برای عضویت در ناتو، تعهد ترکیه را نسبت به دیگر اعضای این سازمان زیر سوال برده است.
چه کسی برنده خواهد شد؟
جدیدترین نظرسنجی نشان میدهد که قلیچداراوغلو با اختلاف حدود دو درصدی، از اردوغان پیشی گرفته اما بعید است اکثریت مطلق آرا را به دست آورد.
برخی از مفسران هشدار دادهاند اگر اردوغان با اختلاف کمی شکست بخورد، ممکن است از کنارهگیری خودداری کند؛ همانطور که وقتی حزب عدالت و توسعه در انتخابات شهرداریها کنترل آنکارا و استانبول را به رقیب واگذار کرد، اردوغان رایگیری را به نوبت دوم کشاند.
طبق نظرسنجیها، حزب عدالت و توسعه در انتخابات پارلمانی پیشتاز است اما برای به دست آوردن اکثریت کرسیهای مجلس با سد بزرگ ائتلاف ملی روبهروست.
در نهایت مسلم این است که نتیجه این انتخابات نه تنها برای مردم ترکیه سرنوشتساز است بلکه تاثیر بهسزایی در شرایط منطقه نیز خواهد داشت.