ایرانیان مقیم کشورهای مختلف روز شنبه ۳۰ اردیبهشت دست به برگزاری تجمعهای اعتراضی علیه جمهوری اسلامی زدند. این تجمعها در پاسخ به فراخوانهای از پیش منتشر شده و در اعتراض به گسترده شدن موج اعدامها در ایران برگزار شد.
از جمله آخرین موارد اعدامها در ایران، به دار آویختن مجید کاظمی، صالح میرهاشمی و سعید یعقوبی، سه نفر از متهمان پرونده موسوم به «خانه اصفهان» در سحرگاه روز جمعه ۲۹ اردیبهشت بود.
پس از انتشار خبر اعدام کاظمی، میرهاشمی و یعقوبی، سه معترض زندانی در زندان دستگرد اصفهان، مردم شهرهای مختلف ایران به خیابانها آمده و با شعاردهی، آتش زدن نمادهای حکومت و سایر شیوههای اعتراضی، بر عزم خود برای سرنگون کردن جمهوری اسلامی تاکید کردند و علیه مجازات اعدام شعار دادند.
گرچه مردم علیه اعدام معترضان شعار میدهند اما وبسایت «هیومن رایتز کرییرز» سراغ پاسخ این سوال رفته که چرا مجازات اعدام اساسا نباید وجود داشته باشد؟
گسترش لغو اعدام
بیش از ۷۰ درصد کشورهای جهان مجازات اعدام را لغو کردهاند اما مجازات مرگ هنوز در ایران، چین، ژاپن، عربستان سعودی، آمریکا و ... وجود دارد.
در آمریکا، بر سر این که آیا مجازات اعدام باید وجود داشته باشد یا نه اختلافنظراتی وجود دارد و نظرات متفاوتی درباره این که آیا اعدام باید بماند، لغو شود یا با صدور مهلت قانونی، به تعویق انداخته شود، مطرح است.
از سال ۲۰۱۹ بدین سو، ایالتهای نیوهمپشر، کلرادو و ویرجینیا در ایالات متحده به مجازات اعدام پایان دادهاند.
اما در کل آمریکاییها درباره مجازات اعدام چه فکر میکنند؟
طبق نظرسنجی موسسه گالوپ در سال ۲۰۲۱، ۵۴ درصد آمریکاییها با مجازات مرگ موافق و تنها ۴۱ درصد جوانان ۱۸ تا ۳۴ سال موافق لغو مجازات اعدام بودهاند.
اما چرا کشورها باید به چنین مجازاتی پایان دهند؟
نگاهی بیندازیم به پنج دلیل که چرا مجازات اعدام از اساس اشتباه است:
۱. مجازات اعدام غیرانسانی است
شیوههای اعدام در جهان شامل تیرباران، اعدام با طناب دار و صندلی الکتریکی یا تزریق ماده کشنده است.
آیا این راهها بیرحمانه و غیرمعمول نیستند؟ مخالفان اعدام در استدلالهایشان برای لغو این مجازات به مفاد کنوانسیون منع شکنجه و دیگر رفتارها یا مجازاتهای بیرحمانه استناد میکنند که توافقنامهای بینالمللی است و هدف از آن جلوگیری از اعمالی است که غیرانسانی انگاشته میشوند.
گرچه در این کنوانسیون موضعی در برابر اعدام اتخاذ نشده اما بسیاری از مخالفان اعدام بر این باورند که اعدام هم باید در جرگه مجازاتهایی قرار بگیرد که در این کنوانسیون آمده است.
برخی ادعا میکنند اعدام میتواند «انسانی» انجام شود اما همچنان مشکل جان کندن برخی زندانیان تا زمان مردن آنان را در نظر نمیگیرند.
طبق تحقیقات، سه درصد اعدامها بین سالهای ۱۸۹۰ تا ۲۰۲۰ در آمریکا آنچنان که باید پیش نرفتند. و این به چه معناست؟
این یعنی برای کشتن یک زندانی زجر فراوانی به او تحمیل میشود.
اعدام با تزریق کشنده بالاترین نرخ اشتباه در فرآیند اعدام را دارد و هر چقدر هم که گزینه معمولی در اجرای حکم اعدام باشد، وقتی تزریق درست پیش نرود، میتواند مدت زیادی طول بکشد تا زندانی بمیرد و نمونههای آن هم کم نبوده است.
۲. سهم برخی از اعدام، بیش از بعضی دیگر است
مجازات اعدام نمونه خوبی از اجرای بیچون و چرای عدالت نیست چون طبق آمار سازمان ملل، سهم فقرا از مجازات اعدام در جهان بیشتر است و برای آن چند دلیل وجود دارد: یک این که افراد فقیر بیشتر از سوی پلیس هدف قرار داده میشوند. دو این که توانایی مالی پرداختن حقالزحمه یک وکیل خوب را ندارند و اغلب تا بتوانند از کمک قانونی مجانی در برگزاری دادگاه عادلانه استفاده کنند، کار از کار گذشته است.
در ایالات متحده، مساله نژاد بزرگترین نگرانی برای مخالفان اعدام است. طبق پژوهشها، ۳۵ درصد افرادی که طی ۴۰ سال گذشته در ایالات متحده اعدام شدهاند سیاهپوست بودهاند در حالی که آمریکاییان سیاهپوست تنها ۱۳ درصد جمعیت این کشور را تشکیل میدهند. پس چنین آماری چطور با عقل جور درمیآید؟
نتیجه موشکافی بیشتر محققان در پاسخ به این سوال نشان میدهد در چنین آماری، رد پای تبعیض نژادی پیداست و انبوهی پژوهش حاکی از سوگیری نژادی در صدور و اجرای احکام اعدام در آمریکاست.
۳. مجازات اعدام گاه ابزار سلطه است نه عدالت
مجازات مرگ قرار است تنها مجازات جدیترین جرایم همچون قتل باشد اما در عمل در سراسر جهان، حکومتها مجازات اعدام را در پاسخ به جرایمی که در آن کشتاری در کار نبوده به کار بستهاند. طبق آمار سازمان عفو بینالملل، سال ۲۰۲۲ سال وحشتناکی در مجازات اعدام بوده؛ در این سال کشورها مجازات اعدام را به عنوان سلاحی در مقابل معترضان، اقلیتها و دیگر دشمنان سیاسیشان به کار گرفتهاند.
اعدامهای گسترده به دست جمهوری اسلامی در ایران از زمان انقلاب سال ۵۷ آغاز شد و سال ۲۰۲۱ پس از چند سال روند کاهشی، بار دیگر شمار اعدامها افزایش یافت.
مجازات اعدام در ایران برای جرایمی مثل قاچاق مواد مخدر، جرایم مالی، سرقت مسلحانه، روابط همجنسگرایانه و خارج ازدواج و «افساد فیالارض» در نظر گرفته شده است.
طبق گزارش سازمان عفو بینالملل، جمهوری اسلامی در سال ۲۰۲۲ هم دستکم ۵۷۶ نفر را اعدام کرده است
در سال ۲۰۲۱، ۳۳۳ نفر در ایران اعدام شدند که شمار آنانی که «به دلیل ارتکاب جرایم مرتبط با موادمخدر» اعدام شدند تا پنج برابر بیشتر از سال ۲۰۲۰ بود.
در میانمار، هنگامی که ارتش قدرت را در دست گرفت، دادگاههایی بدون حق درخواست تجدیدنظر برگزار کرد که در آنها ۹۰ نفر محکوم به مرگ شدند که بسیاری از آنها معترض و خبرنگار بودند.
روشن است که بسیاری حکومتها به اجرای عدالت علاقهای ندارند بلکه از اعدام به عنوان ابزار سرکوب و کنترل استفاده میکنند تا با اعدامهای خودسرانه تعریف خودشان را از آنچه در جامعه قابل قبول است یا نیست، ارائه دهند که این امر شهروندان چنین کشورهایی را در رعب و ترس نگه میدارد و حقوق انسانی آنان را نقض میکند.
این است که وجود اعدام به عنوان نوعی مجازات، به حکومتهای فاسد اجازه میدهد چنین مجازاتی را در راستای اهداف خودشان به کار بگیرند.
۴. «که نتوان سر کشته پیوند کرد»؛ در صورت اعدام ناعادلانه، نمیتوان مرده را زنده کرد
چیزی که مجازات اعدام را از مجازات حبس ابد متمایز میکند این است که حتی اگر پس از اعدام فرد، اطلاعاتی دال بر بیگناهی او پیدا شود، فرد اعدام شده را نمیتوان به زندگی برگرداند.
نتیجه تحقیقات یک پژوهشگر حوزه حقوق در آمریکا در سال ۲۰۰۰ نشان داد که نرخ اشتباه در صدور حکم اعدام در آمریکا بسیار بالاست. نرخ چنین اشتباهی در ۹۰ درصد ایالتهای آمریکا که مجازات اعدام در آنها قانونی است بیش از ۵۲ درصد و در ۸۵ درصد ایالات هم نرخ اشتباه بالاتر از ۶۰ درصد بوده است.
تحقیقات جدیدتر در سال ۲۰۱۴ و با استناد به دادههای جمع شده بین سال ۱۹۷۳ تا ۲۰۰۴ نشان داد که یک نفر از هر ۲۵ نفر در آمریکا، احتمالا اشتباها اعدام شده است.
طبق دیگر مستندات معتبر نیز سیستم قضایی با ارتکاب اشتباهات متعدد، بسیار مشکلدار است و سیستمی نیست که بتوان به آن برای اجرای مجازاتی مثل مجازات اعدام اعتماد کرد.
۵.اعدام دردی از کاهش آمار جرم و جنایت دوا نمیکند
بعضی افراد قبول دارند که مجازات مرگ مجازات درستی نیست اما معتقدند «اگر» از وقوع جرم و جنایت جلوگیری میکند، چرا نه؟
اما چنین اظهارنظری یک «اگر» بزرگ در خود دارد.
خوشبختانه در این زمینه هم پژوهشهایی انجام شده که نشان میدهد مجازات اعدام تاثیری در کم شدن جرم و جنایت ندارد.
طبق آمار«مرکز اطلاعات مجازات اعدام»، در آن ایالتهای آمریکا که مجازات مرگ در آنها وجود ندارد، نرخ قتل پایینتر است.
اما چرا اعدام از بروز جرم و جنایت پیشگیری نمیکند؟
پاسخ شاید در روان انسانی نهفته باشد که مرتکب جرم و جنایت میشود.
طبق یک مقاله منتشر شده روی وبسایت «روانشناسی امروز»، بیشتر مجرمانی که مرتکب جرم میشوند در حین ارتکاب جرم و جنایت، رفتار معقولی از خود نشان نمیدهند: سلامت روان، سوءمصرف مواد و تروما از دلایل اصلی ارتکاب جرم و جنایت هستند.
۴۳ درصد زندانیان در ایالات متحده مشکل سلامت روان و ۶۵ درصد هم مشکل سوءمصرف مواد دارند. در برخی موارد هم عامل ارتکاب جرم، خشم، افسردگی، مصرف مواد یا الکل است که در آن فرد مجرم به تبعات جرم خود آگاه نیست. گاهی هم تروما و فقر با بروز جرم مرتبط است که مجازات، جواب این گونه جرایم نیست.
با در نظر گرفتن حتی همین پنج مورد، مجازات اعدام غیرانسانی، تبعیضآمیز، خودسرانه و بیفایده است. پس چرا باید اصلا وجود داشته باشد؟
این مجازات در حال محو شدن از روی کره زمین است و بهتر است کشورهایی که هنوز به آن دلبستگی و وابستگی دارند هم مجازات مرگ را هر چه زودتر لغو کنند.