سیانان پیش از این در گزارشی به از سرگیری روابط میان جمهوری اسلامی و عربستان سعودی پرداخته و پیشبینی کرده بود که حکومت ایران ممکن است با قدیمیترین دشمن عرب خود، مصر نیز سازش کند. به نظر میرسد این پیشبینی هر چه بیشتر به واقعیت نزدیک میشود.
محمدحسین سلطانیفر، رییس دفتر حفاظت منافع ایران در قاهره به تازگی گفته است: «آنچه در حال حاضر در بحث مذاکرات و روابط دوجانبه دو کشور در جریان است، توافق دو کشور بر ارتقای سطح روابط تا سطح سفیر است. در حال حاضر ما دارای سطح روابط سیاسی با مصر در سطح دفاتر حافظ منافع در تهران و قاهره هستیم و تلاش داریم که این سطح روابط سیاسی تا سطح سفیر ارتقاء یابد.»
ترجمهای از گزارش سیانان را در ادامه میخوانید.
پیوند دو تمدن باستانی
وقتی ولیعهد وقت ایران، محمدرضا پهلوی در روز ۹ فروردین سال ۱۳۱۸ خورشیدی با شاهزاده فوزیه از مصر ازدواج کرد، خاندان سلطنتی دو کشور برجسته خاورمیانه در یک اتحاد استراتژیک در هم آمیخت.
هزاران نفر برای این مراسم در کاخ عبدین قاهره جمع شده بودند. جایی که مراسم عروسی با آتشبازی و رژهای که تمدنهای دو ملت را به نمایش میگذاشت، برگزار شد.
شاهزاده فوزیه، خواهر بزرگ شاه فاروق اول، آخرین پادشاه مصر بود و زمانی که تنها ۱۷ سال داشت، با محمدرضا پهلوی ازدواج کرد که دو سال بعد به سلطنت رسید و شاه ایران شد.
اما این ازدواج پایدار نبود. فوزیه در سال ۱۳۲۴ خورشیدی درخواست طلاق داد و جدایی آنها در سال ۱۳۲۷ از سوی تهران به رسمیت شناخته شد.
۴۰ سال پس از این عروسی، سلسله پهلوی در جریان «انقلاب اسلامی» سرنگون شد و مسیر روابط ایران با کشورهای عربی تغییر یافت؛ به ویژه روابط ایران و مصر که تا همین اواخر در یک سراشیبی قرار داشت.
خصومت ایران با مصر طولانیترین دشمنی دوران معاصر با یک کشور عربی است اما ممکن است به زودی به پایان برسد.
سیانان در گزارش خود با اشاره به عادیسازی روابط جمهوری اسلامی و مصر، تاکید کرد که علی خامنهای، رهبر جمهوری اسلامی، حدود سه هفته پیش از انتشار این گزارش، علنا عادیسازی روابط با مصر، پرجمعیتترین کشور عربی را تایید کرده است.
در توییتر رهبر جمهوری اسلامی چنین آمد: «ما در این زمینه مشکلی نداریم.»
گزارشها از تنشزدایی احتمالی بین دو کشور پس از سفر سلطان هیثم بن طارق، پادشاه عمان در دو ماه گذشته به هر دو کشور ایران و مصر منتشر شدند و رسانهها از سلطان عمان به عنوان میانجی یک آشتی نام بردند.
اظهارات اخیر خامنهای در حالی است که عربستان سعودی نیز پس از نزدیک به هشت سال توقف روابط دیپلماتیک، روابط خود را با ایران از سر گرفته و به تازگی سفارت و کنسولگری ایران نیز در عربستان سعودی بازگشایی شده است.
یک محقق بنیاد کارنگی برای صلح بینالملل در لندن به سیانان گفت: «ایران همیشه به دنبال همکاری بیشتر در منطقه عربی است. عادیسازی روابط با مصر که بهطور سنتی متحد ایالات متحده بوده، برای تهران مانند یک غنیمت است.»
غنیمتی برای تهران
در حال حاضر «منطقه» شاهد مجموعهای از عادیسازی روابط بین کشورهایی است که زمانی با یکدیگر در تضاد بودند. جدای از عربستان سعودی و ایران، مصر با ترکیه و قطر آشتی کرده است. اتحادیه عرب نیز چند هفته پیش و پس از حدود یک دهه انزوا، از بازگشت سوریه به عنوان عضو استقبال کرد.
تحلیلگران میگویند اگرچه روند عادیسازی روابط ایران با مصر چندان دشوار به نظر نمیرسد اما همچنان ممکن است با پیچیدگیهایی همراه باشد زیرا تاریخ هر دو کشور با خاطراتی ناخوشایند همراه است.
روابط مصر و ایران قبل از انقلاب اسلامی سال ۱۳۵۷ شاهد تنشهایی بود اما با شروع حکومت روحانیون در تهران، این روابط تغییری ناگهانی پیدا کرد.
جمال عبدالناصر که در سال ۱۳۴۶ شکست سختی را از اسرائیل متحمل شده بود، با یک شاه ایرانی که با دولت یهود دوست بود، اختلاف داشت. روابط بین قاهره و تهران پس از مرگ ناصر بهبود یافت زیرا رییسجمهوری، انور سادات، به دنبال ارتباط با شاه بود.
اندکی بعد اما حکومت پهلوی که از سال ۱۳۲۰ خورشیدی بر ایران حاکم بود، در جریان انقلاب اسلامی سرنگون شد و این مصر بود که به شاه پناه داد و باعث خشم حاکمان جدید تهران شد.
شاه تا زمان مرگش در سال ۱۳۵۹ و در ۶۰ سالگی در قاهره زندگی کرد و در کنار ارگ این شهر، در مسجد رفاعی که ملک فاروق نیز در آن مدفون است به خاک سپرده و زیارتگاهی برای او ساخته شد.
سادات یک سال بعد و در تاریخ ۱۴ مهر سال ۱۳۶۰ خورشیدی به دست یکی از افسران ارتش مصر به نام خالد اسلامبولی ترور شد.
اسلامبولی از مخالفان امضای معاهده صلح کمپ دیوید با اسرائیل به وسیله رییسجمهوری مصر در سال ۱۳۵۸ بود.
جمهوری اسلامی خیابانی را در پایتخت به نام قاتل سادات نامگذاری کرد.
ارزش نمادگرایی تاریخی
با گذشت سالها، مصر و ایران تمایل چندانی برای آشتی با یکدیگر نشان ندادند. روابط تا حدی در زمان حسنی مبارک، رییسجمهوری سابق مصر و زمانی که کاردار بین دو کشور رد و بدل شد، بهبود یافت اما هرگز به سطح معرفی سفیر نرسید.
در سال ۱۳۸۳، نام خیابان خالد اسلامبولی تهران به «انتفاضه» تغییر یافت که به قیام فلسطینیان علیه اسرائیل اشاره داشت اما همچنان تلاشها برای عادیسازی روابط با مصر شکست خورد تا زمانی که قیامهای «بهار عربی» در سال ۱۳۹۰ منجر به سرنگونی مبارک و ایجاد دولتی جدید در مصر تحت رهبری اخوانالمسلمین شد.
در آن زمان امید جدیدی برای تمایل به اصلاح روابط با ایران به وجود آمد. محمد مرسی، رییسجمهوری اسلامگرای مصر در سال ۱۳۹۱ برای شرکت در نشست سران جنبش عدم تعهد به تهران سفر کرد اما پس از یک سال در دست داشتن قدرت، در کودتایی به رهبری عبدالفتاح السیسی، رییسجمهوری کنونی مصر، سرنگون شد.
مخالفت اسرائیل
یکی از کشورهای منطقه که مصالحه ایران و مصر را به نفع خود نمیداند، اسرائیل است.
توافقنامه ابراهیم مجموعهای از قراردادهای عادیسازی روابط بین اسرائیل و کشورهای عربی است که در سال ۱۳۹۹ امضا شد.
اسرائیل امیدوار است این توافقنامه منجر به یکپارچگی کامل در منطقه شود؛ هر چند اکثر کشورهای عربی همچنان با به رسمیت شناختن اسرائیل مخالفت میکنند.
با این حال به نظر میرسد تنشزدایی مصری-ایرانی در نهایت تاثیری اندک فراتر از جنبه نمادگرایی آن خواهد داشت.
همانطور که هلیر از بنیاد کارنگی گفته است عدم عادیسازی روابط بین ایران و مصر تاثیر مهمی به دنبال نداشته است: «من گمان میکنم از سرگیری مجدد این روابط نیز معنی چندانی نخواهد داشت.»