با نزدیک شدن به سالگرد قتل حکومتی مهسا ژینا امینی، مقامهای جمهوری اسلامی به دنبال محدود کردن هر چه بیشتر دسترسی آزاد به اطلاعات هستند. مجله ساینس به تازگی در مطلبی چگونگی کنترل اطلاعات توسط حکومت، راهاندازی شبکه ملی اطلاعات و تاثیرش بر فعالیت محققان در ایران را بررسی کرده است.
سال گذشته، یک کارشناس یادگیری ماشین در سیلیکون ولی، همکاری راه دوری را با دو عصبشناس در تهران آغاز کرد. آنان قصد داشتند دادههایی را در مورد چگونگی پاسخ نورونها به نشانههای بصری جمعآوری کنند به این امید که اطلاعاتی برای تشخیص زودهنگام بیماری پارکینسون به دست آورند.
این دانشمند ساکن ایالات متحده که خواست نامش فاش نشود، به «ساینس» میگوید: «من مدلسازی و تجزیه و تحلیل دادهها را انجام میدادم و مقالهها را با هم تالیف میکردیم.»
اما پس از قتل مهسا ژینا امینی در روز ۲۵ شهریور سال ۱۴۰۱ در بازداشت «پلیس اخلاق» (گشت ارشاد) به اتهام «نداشتن حجاب مناسب» که منجر به اعتراضات گسترده در سراسر ایران شد، دولت سعی کرد با بازداشتهای دستهجمعی و قطع اینترنت، ارتباط داخل را با جهان خارج مختل کند.
این دانشمند آمریکایی میگوید که به همین دلیل رفته رفته امکان ادامه تحقیقات دشوار شد تا جایی که مجبور به قطع این همکاری شدند.
با نزدیک شدن به سالگرد کشته شدن مهسا ژینا امینی، دولت ایران میرود تا باز دسترسی به اینترنت را محدود[تر] کند اما به نظر میرسد این بار آماده است تا با راهاندازی شبکه ملی اطلاعات (NIN) برای دور نگه داشتن بیشتر ایرانیان از شبکه جهانی وب، اقدامی اساسی انجام دهد.
فریدون بشار، مدیر اجرایی ایاسالASL19) ۱۹)، یک شرکت فنآوری در کانادا که به ایرانیان کمک میکند با استفاده از ابزارهای دور زدن فیلترینگ به اینترنت آزاد متصل شوند، میگوید شبکه ملی اطلاعات که به مدت دو دهه در دست توسعه بوده، «به منظور سرکوب و کنترل فضای اطلاعاتی در ایران راهاندازی میشود».
یک فیزیکدان ایرانی مقیم کانادا نیز که خواست نامش فاش نشود، میگوید: «با شرایط کنونی ایران و احتمال بروز ناآرامیها، همه ما انتظار داریم شبکه ملی اطلاعات به زودی راهاندازی شود.»
دیوارهای سایبری جدید جمهوری اسلامی تهدیدی برای بدتر شدن شرایط دانشمندان ساکن ایران هستند.
طی یک دهه گذشته حکومت به منظور تسلط بر دانشگاهها و جلوگیری از بروز ناآرامی، «پاکسازی استادان»ی را افزایش داده است که مخالف نظام تلقی میشوند.
مرسده خواجوی خان، متخصص فوتوالکترونیک ایرانیتبار در دانشگاه کالیفرنیای جنوبی به ساینس میگوید: «بسیاری از افرادی که داخل ایران میشناسم اکنون در محیط دانشگاه احساس ناراحتی میکنند.»
علیاکبر صالحی، دانشمند هستهای دانشگاه شریف و رییس سابق سازمان انرژی اتمی ایران به تازگی گفته است: «ضروریترین عنصر یک دانشگاه، استادان و کادر واجد شرایط دانشگاه است.»
او به ساینس میگوید: «اگر به هر بهانهای این حقیقت مخدوش شود، شاهد زوال علم، دانش و در نهایت جامعه خواهیم بود.»
دو دهه تحریمهای بینالمللی و سقوط ارزش ارز، واردات ابزار و مواد تحقیقاتی را متوقف کرده و در نتیجه تحقیقات علمی در ایران متوقف شده است.
فیزیکدان ایرانی مقیم کانادا میگوید که تحریمها باعث شدهاند بسیاری از مجلات علمی در اروپا و ایالات متحده دسترسی به سرورهای ایران را ممنوع کنند که این امر «دانشمندان ایرانی را مجبور به استفاده از کتابها و مقالات الکترونیکی غیرقانونی کرده است».
این انزوای علمی در داخل ایران باعث رشد فرهنگ فریبکاری در بسیاری از دانشگاهها شده است.
به نوشته ساینس، مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، بازوی پژوهشی مجلس، در اردیبهشت ماه سال جاری با بررسی ۷۵۰ هزار پایاننامه کارشناسی ارشد و دکترا طی چهار سال گذشته، خبر از سرقت ادبی گسترده - «شباهت متنی» بیش از ۳۰ درصد - در نزدیک به نیمی از این پایاننامهها داد.
این چشمانداز غمانگیز، دانشمندان ایرانی بیشتری را به جستوجوی فرصتهایی در خارج از کشور وادار میکند.
خواجوی خان که در دهه ۷۰ شمسی در رشته مهندسی برق در دانشگاه صنعتی امیرکبیر تحصیل کرده است، میگوید: «دوستان دوران کارشناسی با من تماس میگیرند و میپرسند آیا راهی برای خروج از ایران وجود دارد یا خیر. آنها در ایران آیندهای برای خود نمیبینند.»
بر اساس این گزارش، راهاندازی شبکه ملی اطلاعات میتواند فرار مغزها را سرعت ببخشد.
مقامات جمهوری اسلامی اما در ابتدا این پروژه چند میلیارد دلاری (شبکه ملی اطلاعات) را به عنوان یک شبکه پاناسلامیستی که عاری از افکار و آرمانهای غیراخلاقی غربی است، تبلیغ میکردند؛ در حالی که سایر ملل اسلامی علاقه چندانی به اینترنت به اصطلاح حلال نداشتنددااش. اما در واقع، شبکه ملی اطلاعات یک شبکه اینترانت سفارشی در حال ظهور برای کنترلهروندان ساک ایران است؛ مانند آنچه کره شمالی به نام شبکه داخلی «کوانگ میونگ» راهاندازی کرده که دولت را قادر میسازد دسترسی کاربران را کنترل، و با سانسور محتوا بر آنان نظارت بر کاربران را کنترل کن.
مقامهای ایرانی متعهد شدهاند شبکه ملی اطلاعات را حداکثر تا بهار ۱۴۰۳ تکمیل کنند. آنان تاکنون برنامه پیامرسانی خود به نام «بله» و نسخههای داخلی از یوتیوب و آمازون را ارائه کردهاند.
صفحه اصلی شبکه ملی اطلاعات به موسسات مختلفی از جمله دانشگاهها و گروههای تحقیقاتی پیوند دارد اما مطالب ارائه شده عمدتا شامل نمایههای عمومی، زندگینامهها و گزارشهای تاریخی تحولات علمی است.
دولت ایالات متحده آمریکا با این استدلال که راهاندازی شبکه ملی اطلاعات، آزادی بیان را تضعیف و مخالفان را سرکوب میکند، به دنبال ایجاد موانع برای به راه افتادن آن در ایران است.
در ماه ژوئن، وزارت خزانهداری آمریکا، ابرآوران، یک شرکت ایرانی مستقر در ایران را که به ساخت شبکه ملی اطلاعات کمک کرده است، تحریم کرد.
اما چین، متحد قدرتمند ایران، هم در دور زدن تحریمهای آمریکا و هم در ایجاد فایروال توانا و ماهر است.
فریدون بشار میگوید اعتقاد بر این است که کارشناسان چینی به توسعه زیرساخت و الگوریتمهای نظارتی شبکه ملی اطلاعات کمک میکنند: «استقرار کامل شبکه ملی اطلاعات اکنون احتمالا تنها در انتظار اشاره سر از سوی علی خامنهای، رهبر جمهوری اسلامی ایران است.»
بر اساس گزارشهای خبری جمهوری اسلامی، مقامات، سیستم دسترسی چند لایهای را برای این شبکه در نظر گرفتهاند: برای اکثر ایرانیان فقط شبکه ملی اطلاعات در دسترس خواهد بود اما برخی دیگر، از جمله مقامات و دانشمندان، از طریق فیلترشکن ارائه شده از سوی دولت، دسترسی گستردهتری به فضای اینترنت خواهند داشت.
به گزارش ساینس، جمهوری اسلامی در حالی که روند تکمیل «پرده آهنین دیجیتالی» را پیش میبرد (که قطعا همکاریهای تحقیقاتی با غرب را متوقف میکند)، دانشمندان دولتی را تشویق میکند تا روابط نزدیکتری با چین و روسیه برقرار کنند.