با گذشت حدود شش هفته از جنگ اسرائیل و حماس، مصر بر محدود نگه داشتن دخالت خود در غزه اصرار دارد. با این حال مرز مشترکش با این سرزمین و نقش تاریخی مهمش در غزه و امور فلسطینیها، باعث شده است مقامهای آمریکا و دیگر کشورها خواهان ایفای نقش قاهره در غزه پس از جنگ باشند.
مصر علنا خواستار آتشبس است اما سابقه خصومت با حماس را نیز دارد و در پس پرده از حاکم شدن یک دولت جانشین در غزه که مخالف خشونت و متعهد به مذاکره با اسرائیل باشد، استقبال میکند.
اینتل بریف در گزارشی به نقش محوری قاهره در بحران غزه پرداخته است.
جایگاه سیاسی مصر
در طول دو دهه گذشته تهدید محسوس جمهوری اسلامی برای کشورهای عربی جای خود را به نگرانی در مورد مناقشه اسرائیل و فلسطین داده و نفوذ منطقهای مصر تحتالشعاع پادشاهیهای عربی حوزه خلیج فارس قرار گرفته است.
با این حال نقش مصر برای هر گونه حل و فصل مناقشه اسرائیل و فلسطین به دلیل موقعیت جغرافیایی، جمعیت زیاد و جایگاهش بهعنوان اولین کشور عربی که با اسرائیل پیمان صلح امضا کرد غیرقابل انکار است.
مصر پس از جنگ ۱۹۴۸ و تاسیس کشور اسرائیل، کنترل نوار غزه و جمعیت فلسطینیهایی را که در اثر جنگ آواره شده بودند به دست گرفت.
قاهره این قلمرو را تا زمان جنگ شش روزه ۱۹۶۷ که به تصرف نیروهای اسرائیل درآمد، اداره میکرد.
در سال ۱۹۸۲ بنا بر معاهده صلح مصر و اسرائیل که در سال ۱۹۷۹ با میانجیگری ایالات متحده به دست آمده بود، شبهجزیره سینا به مصر بازگردانده شد و اسرائیل در حالی کنترل گذرگاه مرزی رفح را به مصر واگذار کرد که هنوز حضور قابل توجهی در آن داشت.
تضعیف تشکیلات خودگردان
در سال ۲۰۰۵ و با شروع حاکمیت تشکیلات خودگردان فلسطین بر نوار غزه، اسرائیل بهطور کامل از این منطقه خارج شد.
با وجود این تلآویو کنترل شدیدی بر مرزهای زمینی و دریایی نوار غزه داشت و رفتوآمد ساکنان آن را به داخل اسرائیل محدود کرد.
تصرف نوار غزه از سوی حماس و بیرون راندن مقامات تشکیلات خودگردان در سال ۲۰۰۷، تهدید امنیتی جدیدی را متوجه مصر و اسرائیل کرد.
حماس حق موجودیت اسرائیل و هر گونه مذاکره با آنها را رد و مقادیر زیادی بودجه و تسلیحات از تهران دریافت کرد.
با وجود اینکه اسرائیل تصرف غزه به دست حماس را عقبنشینی از هر گونه مذاکره با فلسطینیها تلقی میکرد اما از طرفی بر این باور بود که میتواند به سادگی از طریق راهبرد «تفرقه بینداز و حکومت کن»، مساله فلسطین را مدیریت کند.
در واقع اسرائیل قدرت گرفتن حماس را عاملی برای تضعیف تشکیلات خودگردان در کرانه باختری میدانست.
روابط مصر با حماس
عبدالفتاح السیسی، رییسجمهوری کنونی مصر در سال ۲۰۱۳ به کمک ارتش و با سرنگونی محمد مرسی به قدرت رسید. مرسی یکی از چهرههای ارشد اخوانالمسلمین بود؛ گروه اسلامگرایی که حماس در اوایل دهه ۱۹۸۰ میلادی از آن مشتق شد.
استیون کوک، نویسنده، کارشناس ارشد شورای روابط خارجی و مقالهنویس در فارین پالیسی در گفتوگو با نیویورک مگزین تاکید کرد که مصریها نگران ارتباط حماس و افراطگرایان در شبهجزیره سینا هستند و از طرفی، دفاتر غیررسمی حماس در قاهره فعالاند.
به همین دلیل به گفته او، رابطه مصر با حماس یک رابطه عمیقا متناقض و پیچیده است.
کوک در ادامه گفت رهبری مصر علاقهای به اخوانالمسلمین ندارد چون حماس همان اخوانالمسلمین است: «مصریها برای آمریکا و اسرائیل مفیدند چون رابطه خود را با حماس را حفظ کردهاند و این ارتباط، مذاکرات را تسهیل میکند.»
بر اساس گزارش اینتل بریف، رهبران مصر و دیگر کشورهای عربی که به دنبال ثبات در منطقه هستند، در پس پرده از ایده مقامهای آمریکایی برای احیای نهایی حکومت تشکیلات خودگردان فلسطین در نوار غزه حمایت میکنند. این نتیجه میتواند ساختار سیاسی غزه را با کرانه باختری همسو کند. جایی که رهبرانش مدتهاست از مذاکره با اسرائیل حمایت و استفاده از خشونت سیاسی یا تروریسم را به عنوان ابزاری برای دستیابی به اهداف سیاسی رد کردهاند.
با این حال مانند بسیاری دیگر از رهبران منطقه و جهان، سیسی و متحدان عرب او رویکرد اسرائیل را در غزه که منجر به کشته شدن هزاران غیرنظامی فلسطینی از جمله بسیاری از کودکان شده، محکوم کردهاند.
پذیرش آوارگان غزه
اینتل بریف نوشت مصر پس از چندین روز تاخیر و بلاتکلیفی به دنبال حمله هفتم اکتبر حماس به اسرائیل، به اتباع خارجی اجازه داد از طریق پاسگاه مرزی غزه را ترک کنند.
با توجه به کنترل گذرگاه رفح به دست مصر و از آنجایی که جنبه بشردوستانه ضرورت اصلی مذاکراتی چون آزادی گروگانهاست، قاهره به ناچار نقش محوریتری در این جنگ ایفا خواهد کرد.
قاهره با درک توانایی محدود خود برای تاثیرگذاری بر اسرائیل، سعی کرده خود را از پیامدهای تصمیمات تلآویو مصون نگه دارد. با این حال برای جلوگیری از پیامدهای امنیتی ناشی از اسکان تعداد زیادی از آوارگان غزه در این کشور، به دنبال متعادل کردن حمایت خود از غیرنظامیان است.
دولت مصر با پذیرش ساکنان غزه از جمله بر اساس پیشنهادهای اسرائیل و دیگر پیشنهادها مبنی بر اسکان موقت آنان در شبهجزیره سینا مخالفت کرده است.
مقامهای مصری تقریبا به هر قیمتی میخواهند از بار پناهندگیای که کشورهای منطقه مانند اردن، لبنان، ترکیه و سایر کشورها در میزبانی از پناهجویان از عراق و سوریه متحمل شدهاند، اجتناب کنند.
برخی از مقامات مصری معتقدند اسرائیل برای اطمینان از پایان دادن به تهدیدات از نوار غزه، به دنبال جابهجایی دائمی جمعیت غیرنظامی غزه به مصر و سایر بخشهای جهان عرب است.
از نقطه نظر امنیتی، مقامهای مصری همچنین از تهدید تروریستی گروههای وابسته به داعش و دیگر گروههای اسلامگرای فعال در شبهجزیره سینا بیم دارند.
کنترل موقت نوار غزه پس از شکست حماس
بر اساس گزارشها، برخی از مقامات مصری ارزیابی میکنند حماس یا دیگر شبهنظامیان فلسطینی در کمپهای آوارگان سینا فعال خواهند بود و بهطور بالقوه به گروههای شبهنظامی موجود قدرت خواهند داد.
بر اساس گزارش وال استریت ژورنال، سیسی روز ۱۶ آبان در نشستی با ویلیام برنز، رییس سیآیای پیشنهاد مدیریت موقت نوار غزه را از سوی مصر به منظور تامین امنیت آن پس از جنگ تا زمانی که تشکیلات خودگردان آماده شود، رد کرده است.
اینتل بریف نوشت چنین موضعی ممکن است منعکس کننده این واقعیت باشد که قاهره احتمال میدهد حتی در صورت شکست شاخه نظامی به دست اسرائیل، ایدئولوژی آنها ریشهکن نخواهد شد و شبهنظامیان حماس همچنان در آنجا فعالیت خواهند کرد.
رهبران مصر و دیگر کشورهای عربی نسبت به اصلاح و احیای تشکیلات خودگردان تا جایی که حاکمیت آن به طور گسترده در غزه پذیرفته شود، تردید دارند.
زیربنای موضع مصر و بیشتر کشورهای عربی این انتظار است که در صورت امتناع این کشورها از کمک به تامین امنیت نوار غزه، مسوولیت امنیت این سرزمین پس از جنگ به عهده آمریکا، اروپا و نیروهای دیگری است که از طرف اسرائیل عمل میکنند.
معاهدات صلح با اسرائیل
مصر برای پایان دادن به انزوای خود در میان جهان عرب به دنبال امضای معاهده صلح ۱۹۷۹ با اسرائیل، از توافقنامه اسلو در اوایل دهه ۱۹۹۰ حمایت کرد که منجر به شکل گرفتن تشکیلات خودگردان فلسطین شد.
مصر از آن تاریخ از تمام معاهدات صلح اعراب و اسرائیل از جمله توافقنامه ۲۰۲۰ ابراهیم (پیمان ابراهیم) حمایت کرده است. توافقی که بر اساس آن امارات متحده عربی، بحرین، مراکش و سودان روابط خود را با اسرائیل عادی کردند.
اینتل بریف در انتها یادآور شد قاهره در درگیریهای میان اسرائیل و حماس همواره نقشی اساسی برای رسیدن به توافق آتشبس و پایان دادن به خشونتها داشته است. بنابراین به احتمال زیاد این بار نیز برای حفظ روابط جهانی و منطقهای خود و جلوگیری از تکرار فاجعه هفتم اکتبر، به نقش امنیتی مهمی در غزه تن خواهد داد.
با این حال رهبران مصر در ازای چنین نقشی حداکثر امتیاز ممکن را از مقامات آمریکا و کشورهای ثروتمند خلیج فارس که عمدتا فاقد توانایی نظامی برای کمک به تامین امنیت غزه پس از جنگ هستند، خواهند گرفت.