موضوع پوشش و حجاب اجباری بعد از جنبش «زن، زندگی، آزادی» نهتنها برای زنان شکل دیگری از مقاومت مدنی را به خود گرفته، بلکه به یکی از مهمترین چالشهای جمهوری اسلامی تبدیل شده است.
در آستانه برگزاری انتخابات زودهنگام ریاستجمهوری با مرگ ابراهیم رئیسی، نگاهی به دیدگاه نامزدهای منتخب شورای نگهبان روشن میکند که نشستن هریک از این چهرهها بر مسند ریاست دولت تفاوتی ملموس در احقاق حق و آزادی پوشش برای زنان ایجاد نخواهد کرد.
قالیباف؛ اصرار بر قانون حجاب اجباری
تا قبل از آغاز برنامههای تبلیغات انتخابات دستکم دو نامزد یعنی محمدباقر قالیباف و علیرضا زاکانی مواضع آشکاری در حمایت از حجاب اجباری داشتند و از جایگاه خود در نهادهای سیاستگذاری و حکومتی تلاشی گسترده برای اعمال آن در سطح جامعه انجام دادند.
قالیباف در بهمن ۱۴۰۲ از اصرار مجلس تحت ریاست خود برای برای نهاییسازی لایحه «عفاف و حجاب» در اسرع وقت خبر داد. این سرتیپ سپاه پیش از این نیز موضعی سرسختانه در برابر حق پوشش زنان داشت. او تیر سال گذشته در نشست مشترک مقامهای عالی قضایی و نمایندگان مجلس اعلام کرد «با کسانی که با هدف مبارزه با حکم خدا به صحنه آمده و پردهدری میکنند باید محکم و قاطع برخورد کنیم تا نقش بازدارندگی نیز داشته باشد و با قانون ادب شوند.»
اشاره قالیباف به محدود کردن زنان، جرمانگاری و انزوای اجتماعی آنها از طریق تقنین است. او در سومین مناظره نامزدها نیز با «آفت» نامیدن آنچه که بدپوشی خواند بار دیگر بر برخورد با زنان صحه گذاشت.
زاکانی؛ از همکاری با پلیس تا انکار حجاببانان
شهردار تهران هم یکی از عوامل اعمال خشونت علیه زنان در پایتخت است. استخدام و استقرار نیروهای «حجاببان» از سوی شهرداری با هدف تحمیل حجاب اجباری از طرحهایی بود که کرامت انسانی زنان و حقوق شهروندی زنان را پایمال و برای آنها ایجاد رعب و وحشت میکرد.
اما مساله آنجاست که او در سومین مناظره نامزدها به صراحت وجود حجاببانها را منکر شد و آن را «دروغ» خواند.
در ابتدا هیچ نهاد یا ارگانی مسئولیت این گروه از زنان را که با روبانهای سبز یکدست روی چادرشان در راهروهای مترو میایستادند و شهروندان آنها را «تونل وحشت» مینامیدند، برعهده نمیگرفت.
سایت جماران اما ۱۰ اردیبهشت سال گذشته در خبری به نقل از زاکانی تذکر حجاببانها و ممانعت آنها از ورود زنان بدون حجاب تحمیلی به ایستگاههای مترو را تایید کرد. شهردار تهران از «کار ایجابی سنگین» در ۷۰ ایستگاه مترو خبر داده بود.
چندی پیش نیز تصویری از یک بنر در شهر تهران در رسانههای داخل ایران و شبکههای اجتماعی منتشر شد که جمله زاکانی مبنی بر مشروط شدن خدمات عمومی شهرداری به حجاب را نمایش میداد. زاکانی همچنین از حامیان طرح انتظامی «نور» است که گفت برای کمک به پلیس «کاملا آمادهیم.»
او اما حالا در قامت نامزد انتخابات مقابل چشم شهروندان، به خصوص زنانی که در متروی تهران با توهین، تحقیر و تصویربرداری غیرقانونی از خود و همچنین ممانعت از استفاده از خدمات شهری روبهرو شدند، گفت: «ما حجاببان نداریم.»
زاکانی ۳۰ خرداد هم بر «شرعی و قانونی بودن حجاب» و «جرم» بودن پوشش اختیاری تاکید کرد. در حالی که جامعه جان باختن آرمیتا گراوند در مترو به دلیل نپوشاندن موهایش را فراموش نکرده، شهردار تهران از برخورد با زنان «در نهایت احترام» سخن میگوید.
پورمحمدی؛ بوی مرگ و سخن از «خانه پدری»
مصطفی پورمحمدی سالها در بالاترین سمتهای امنیتی و قضایی نشسته، از وزارت کشور و دادگستری تا رییس اطلاعات خارجی و قائممقام وزیر اطلاعات. او را اما بیشتر با عضویتش در «هیات مرگ» برای اعدام زندانیان سیاسی در سال ۱۳۶۷ میشناسند، فردی که حالا اما در تبلیغات انتخابات گفته «با پیام عشق و محبت» برای برپایی «دولت قرار» آمده است.
این عضو هیات مرگ دختران ایران را بهترینهای دنیا و امنیت را یک مساله همهجانبه خوانده و گفته است اگر آنها «با اضطراب در خیابانها هر لحظه منتظر رفتاری غیر قابل پیشبینی باشند، در امنیتاند؟»
او همچنین با نگاهی که ریشه از مردسالاری نهفته در او و سیستم جمهوری اسلامی دارد، ایران را «خانه پدری» برای دختران و پسران خواند. پورمحمدی با این حال با انتشار یک ویدیو از نپسندیدن «نگاه مردسالار» گفت. در این ویدیو زنان در حال دوچرخهسواری یا با پوششی نمایش داده میشوند که به خاطر آن روزانه به دست نیروهای گشت ارشاد، لباسشخصی و سایر نهادهای امنیتی ضربوشتم و «پتو پیچ شده» در خیابانها دستگیر میشوند.
این چهره مطرح قضایی و اطلاعاتی در برنامه میزگرد فرهنگی صداوسیما هم درحالی مدعی شد «کف خیابان جای احترام و انضباط و حرمتگذاری اجتماعی است» که در دوران تصدیاش بر وزارت کشور تعداد اعدام در ملاءعام افزایش چشمگیری یافته بود.
پورمحمدی در سومین مناظره نامزدها به شکست سیاست حکومت اشاره کرد و گفت: «بیش از ۴۰ سال است همه تلاش میکنیم برای این پوشش رسمی و اسلامی سبک مناسبی را ترویج کنیم و خیلی هم هزینه کردیم، آنچه مطلوب بوده است به دست نیاوردیم.»
او جملاتی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت که فرسنگها با شالوده تفکرات او در تضاد است: «تمام تجربه، توان و آبرویم در ۴۵ سال اخیر را برای تامین امنیت زنان به کار خواهم گرفت.»
پزشکیان؛ حامی سابق قانون حجاب، مدافع امروز حق پوشش
جریان اصلاحطلب علاوهبر حساب باز کردن روی مسعود پزشکیان در انتخابات، گویی روی احتمال فراموشی برخی شهروندان نیز حساب ویژهای باز کرده است؛ چیزی که حالا میتوان گفت بعد از به سرکوب معترضان به قتل مهسا (ژینا) امینی، دست این جریان سیاسی را در «پوست گردو» گذاشته است.
پزشکیان که این روزها با تکیه بر آرایههای ادبی طرح نور را «سیاهی» میخواند، پا روی پا میاندازد و در مقابل دوربین با جمله «مشکل من حجاب نیست، مشکل من بیعدالتی و ظلم و عدمحق است» عبارات آشنای محمود احمدینژاد درباره موی جوانان را در اذهان زنده میکند.
او از حامیان قدیمی حجاب اجباری و طرح «عفاف و حجاب» است که در سال ۱۳۹۰ بهعنوان نماینده مجلس، یکی از امضاکنندگان طرح سوال از احمدینژاد به دلیل «عدم اجرای عفاف و حجاب» بود.
حالا اما به نظر میرسد این نماینده مجلس نیز مانند تندروترین نمایندگان اصلاحطلب از میزان نارضایتی شهروندان از این طرحها باخبر است و مسئولیت اعتقادات و گفتههای پیشین خود درباره گشت ارشاد را بر عهده نمیگیرد.
پزشکیان در سومین مناظره همراهی اعتقادی خود با تحمیل حجاب را اظهار و بر تغییر روشها برای گسترش حجاب تاکید کرد.
این وزیر دولت خاتمی اما قدمی فراتر از سایر رقبای انتخاباتی خود برداشته و به صراحت، درباره بیعملی و نقش تشریفاتی رییسجمهور در موضوع آزادیهای اجتماعی و سیاسی سخن گفته است. او در جمع دانشجویان دانشگاه تهران علاوهبر ابراز سرسپردگی به علی خامنهای، گفت گشت ارشاد و طرح نور به جایی نمیرسد. او با نفی اعمال زور گفت: «تا جایی که بتوانم، جلوی گشت ارشاد را خواهم گرفت.» پزشکیان اما در نهایت با وعده صحبت و قانع کردن عاملان و آمران تحمیل حجاب گفت که وعدهای در این زمینه به حامیان خود نمیدهد.
فاطمه راکعی، معاون زنان در ستاد پزشکیان نیز که امروز منتقد محدودیتها علیه زنان است، در آبان ۱۳۹۶ اعتراض به حجاب اجباری از سوی «دختران خیابان انقلاب» را یک آزادی غیرواقعی خوانده بود که در شان زن ایرانی نیست.
جلیلی؛ عمق راهبردی و تاکید بر قانونی بودن اجبار حجاب
سعید جلیلی با جمله «حجاب مادامی که قانون است باید رعایت شود» قانون را «فصل الخطاب» در این حوزه خواند. او اما جسارت بیان اینکه قانونی که از آن دفاع میکند تا چه اندازه درست یا اشتباه است، چهطور محدودکننده زندگی میلیونها زن در ایران شده و تا چه حد اقبال عمومی به بازنگری آن وجود دارد، را نداشت.
رییس دولت سایه ابراهیم رئیسی که بهصورت علنی نقشش در دولت سیزدهم را تایید کره است، لایحه عفاف و حجاب را بهصورت تلویحی در صداوسیما زیر سوال برد و مدعی شد «هرچه جاری است صد درصد درست نیست. نقاط قوت باید تقویت شود و ضعف ها اصلاح شود.»
جلیلی در برنامه تلویزیونی دیگری درباره اینکه آیا از حامیان طرح نور و گشت ارشاد است، پاسخ روشنی به مجری برنامه نداد.
او با پریشانگویی و استفاده از جملهای نامفهوم در پاسخ به سوالی درباره تعطیلی اصناف و اماکنی از جمله رستورانها به دلیل حجاب اجباری گفت «اگر عمق راهبردی را درک نکنیم سطح را هم درک نمیکنیم. نمیتوانیم بدانیم این چه معنایی با آن دارد.»
فرار از تایید، اجتناب از اعتراض
تایید تمامقد و مفتخرانه تحمیل حجاب اجباری، افزایش برخوردها، لگدمال گردن کرامت انسانی زنان در خیابانها، دستگیریهای وحشیانه، احضار، تهدید، پلمب کسبوکارها، تعلیق دانشجویان، محروم کردن زنان از خدمات شهری، پروندهسازی، توقیف مدارک هویتی و دهها مجازات دیگر به جرم حق آزادی، این روزها حتی برای سرسپردگان نظام هم آسان نیست.
اگر آنچنان که مقامات جمهوری اسلامی و کاندیداهای ریاستجمهوری چندی پیش مدعی بودند گشت ارشاد و طرح نور «مطالبه مردمی» است، باید پاسخ به این سوال ساده باشد که چرا هیچ یک از آنها توانایی ایستادن در مقابل چشمان زنانی که این رنج را در خیابانها زیستهاند و شهروندانی که هر روز نظارهگر توحش بیپایان «ماموران و معذوران» هستند را ندارند.