کره زمین پس از ۱۳ ماه متوالی ثبت دماهای بیسابقه، سرانجام از یک دوره طولانی گرمای شدید خارج شده است. گزارشهای اخیر نشان میدهند اگر چه رکوردشکنیهای پی در پی گرما متوقف شده، اما جهان همچنان با روند افزایشی دما روبهرو است.
وبسایت کانورسیشن بر اساس گزارش سرویس تغییرات آب و هوایی کوپرنیک اتحادیه اروپا نوشت که از ژوئن ۲۰۲۳ تا ژوئن ۲۰۲۴، میانگین دمای هوا در سطح اقیانوسها به طور متوسط ۰/۲۵ درجه سانتیگراد بالاتر از رکوردهای ثبت شده در سالهای قبل بوده است.
نکته قابل توجه این است که دمای هوای ژوییه ۲۰۲۴ تنها ۰/۰۴ درجه سانتیگراد کمتر از ژوییه سال پیش ثبت شد.
این تفاوت ناچیز نشان میدهد هنوز کاهش چشمگیری در دمای کره زمین رخ نداده است.
بر اساس این گزارش، ژوییه ۲۰۲۳ خود ۰/۲۸ درجه سانتیگراد گرمتر از رکورد پیشین در ژوییه ۲۰۱۹ بود.
بالاترین دمای ثبتشده در تاریخ اندازهگیریهای جهانی به دسامبر ۲۰۲۳ تعلق دارد.
در این ماه، میانگین دمای کره زمین ۱/۷۸ درجه سانتیگراد بالاتر از میانگین دوران پیش از انقلاب صنعتی و ۰/۳۱ درجه سانتیگراد فراتر از رکورد پیشین به ثبت رسید.
این دادههای آماری گویای واقعیتی نگرانکننده است. اگرچه اکنون بازه زمانی ۱۳ ماهه ثبت دماهای بیسابقه به پایان رسیده اما روند کلی افزایش دمای کره زمین همچنان ادامه دارد و جهان با چالش فزاینده گرمایش مواجه است.
گرمایش زمین در دهههای اخیر بهطور مداوم رکوردهای میانگین دمای جهانی را شکسته اما شکستن این رکوردها به میزان یک چهارم درجه برای چندین ماه متوالی، پدیدهای نادر است.
عوامل ایجاد موج گرمای بیسابقه
عوامل متعددی در افزایش بیسابقه دمای زمین نقش داشتهاند اما مهمترین عامل، تغییرات آب و هوایی ناشی از سوزاندن سوختهای فسیلی است.
برای درک بهتر وضعیت کنونی، باید به ۱۵۰ سال قبل برگشت. دوره ۱۸۵۰ تا ۱۹۰۰ به عنوان دوره مرجع برای مقایسه گرمایش جهانی مدرن استفاده میشود. این دوره قبل از انتشار گسترده گازهای گلخانهای مرتبط با صنعتی شدن است.
بر اساس این مقیاس، ژوییه ۲۰۲۴ با ثبت ۱/۴۸ درجه سانتیگراد افزایش دما، گرمتر از دوره مشابه پیش از صنعتی شدن بود.
از این میزان، حدود ۱/۳ درجه سانتیگراد به روند کلی گرمایش جهانی در دهههای اخیر نسبت داده میشود.
پدیده النینو نیز نقش به سزایی در این افزایش دما داشته است.
این رخداد اقلیمی که در اقیانوس آرام اتفاق میافتد، توانایی بالا بردن دمای هوا در سراسر کره زمین را دارد.
اگر چه پدیده النینو سالهای ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ میلادی قدرتمند بود اما به تنهایی نمیتواند علت شکسته شدن چشمگیر رکوردهای دمایی در سال گذشته باشد و شدت این پدیده به حدی نبود که بتواند تمام این افزایش دما را توجیه کند.
پژوهشها نشان میدهند که خورشید نیز سهم کوچکی در این گرمایش دارد.
در حال حاضر، خورشید در مرحلهای از چرخه ۱۱ ساله لکههای خورشیدی قرار دارد که طی آن مقدار بیشتری انرژی به سمت زمین گسیل میکند.
از سوی دیگر، متان به عنوان یکی از گازهای گلخانهای مهم، نقش قابل توجهی در این روند دارد.
این گاز که از منابع متعددی از جمله صنعت سوختهای فسیلی، دامداری و تالابها تولید میشود، در دهه اخیر با سرعتی بیشتر از دهه پیش از آن در جو زمین انباشته شده است.
همچنین میتوان به تلاشها برای کاهش آلودگی هوا اشاره کرد. جالب اینکه این اقدامات زیستمحیطی گرچه با هدف بهبود کیفیت هوا انجام میشوند، میتوانند به شکلی غیرمستقیم به گرم شدن بیشتر جو زمین منجر شوند.
افزایش دما تاثیرات مخربی بر اکوسیستمهای جهان داشته است.
تابستان ۲۰۲۳ شاهد آسیبهای جدی به صخرههای مرجانی در دریای کارائیب و فراتر از آن بود و به دنبال آن، سفید شدن شدید مرجانها در سراسر دیواره مرجانی بزرگ استرالیا رخ داد.
اگرچه سالهای النینو به طور معمول با مرگ و میر گسترده در صخرههای مرجانی همراه است اما روند کلی تغییرات آب و هوایی، تهدید بلندمدتتری برای این اکوسیستمهای حساس محسوب میشود.
پدیده لانینا
شواهد کنونی نشان میدهند اقیانوس آرام احتمالا در حال ورود به فاز «لانینا» است؛ پدیدهای که نقطه مقابل النینو به شمار میرود.
با توجه به این تغییر، کارشناسان پیشبینی میکنند دمای کره زمین روندی کاهشی در پیش بگیرد.
با این حال احتمال اینکه دما به سطح پیش از سالهای ۲۰۲۳-۲۰۲۴ میلادی بازگردد، چندان زیاد نیست.
یک سناریوی محتمل این است که دمای کره زمین برای چند سال در حدود ۱/۴ درجه سانتیگراد بالاتر از سطح پیش از صنعتی در نوسان باشد؛ تا زمانی که رویداد بزرگ بعدی النینو، احتمالا در اوایل دهه ۲۰۳۰، جهان را به بالای ۱/۵ درجه سانتیگراد برساند.
این مساله نگرانیهای جدی را در مورد «توافق پاریس» ایجاد میکند که هدف آن محدود کردن گرمایش زمین به ۱/۵ درجه سانتیگراد است.
انتظار میرود پیامدهای تغییرات آب و هوایی فراتر از این سطح به شدت افزایش یابد.
با این حال خبرهای امیدوار کنندهای نیز وجود دارد: گذار از سوختهای فسیلی در بخشهایی مانند تولید برق آغاز شده و انرژیهای تجدیدپذیر سهم فزایندهای از تقاضای انرژی را تامین میکنند.
این انتقال اما به اندازه کافی سریع نیست.
در حالی که انتظار میرود عناوین خبری مربوط به رکوردشکنی دمای جهانی در آینده به سر خط خبرها برگردند، این روند میتواند با اقدامات جدی برای کاهش انتشار گازهای گلخانهای متوقف شود.
گزینههای متعددی برای تسریع گذار به اقتصاد کمکربن وجود دارد و پیگیری این راهکارها بیش از هر زمان دیگری ضروری به نظر میرسد.